O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

31-
 
rasm. 
Opokalar:
 
a – qovurg‘asiz; b – qovurg‘ali; 1 – ustki opoka; 2 – pastki opoka; 
3 – qolip materiallarini tutash joyi; 4 – quloqlar; 5 – markazlovchi 
shtir. 
Shuni ham qayd etish lozimki, ingichka, puxtaligi pastroq 
sterjenlar sinmasligi uchun qolipga turli xil metall tirgaklar 
o‘rnatiladi. 
32-
 
rasm. 
Qoliplash asboblari:
 
a – belkurak; b – g‘alvir; d – shibbalar; e – pnevmatik shibba; 
f – ilgak; qoshiq va andavalar; h – burchak chiqargich; tekislagich, 
six va cho‘tka. 

---

Qoliplash asboblari. 
Qolip materiallaridan qolip va 
sterjenlar tayyorlashda foydalaniladigan asboblar 
qoliplash 
asboblari 
deyiladi. Ularni shartli ravishda ikki guruhga 
ajratiladi: 
–
Opoka, sterjen yashiklariga qolip materialini kiritish 
belkurak va uning tekis shibbalaydigan shibba va boshqalar 
kiradi. 
–
Modelni qolipdan, sterjenni sterjen yashigidan ajratib 
olishda, qoliplar va sterjenlar sirt yuzalarini ta’mirlash, 
tekislashda foydalaniladigan qoshiq, andava, tekislagich, 
ilgak va boshqalar kiradi. 
Yirik quymakorlik sexlarida qoliplar tayyorlashda og‘ir 
jismoniy ishlarni osonlashtirish, ish unumini oshirish uchun 
turli konstruksiyali (presslash, qum purkash va qum otish 
mashinalaridan) foydalaniladi. 
XVII
 
bob. QUYISH TIZIMI VA QOLIP TAYYORLASH 
USULLARI 
 
l-§. Quyish tizimi 
 
Suyuq metallni shlak va gazlardan tozalab, uni qolipga 
ravon uzatuvchi kanallar majmuasiga 
quyish tizimi 
deyiladi. 
Quyish tizimining turi va o‘lchamlari olinuvchi 
quymaning shakli hamda o‘lchamlariga, olish usuliga ko‘ra 
belgilanadi. Shuni qayd etish kerakki, quyish tizimi qolipga 
suyuq metallni kirishida ayrim joylarini shikastlamasdan 
to‘la to‘ldirishi lozim. 
To‘g‘ri tanlangan quyish tizimi metallni shlak va 
gazlardan tozalanib qolip bo‘shlig‘iga ravon kirishi uchun 
uning stoyak kanalning kesim yuzi (F
s
), shlak tutgich 
kanalining kesim yuzi (F
sh
)dan, u esa ta’minlash kanalining 
kesim yuzi (F
t
)dan kattaroq bo‘lishi lozim. Amalda, bular 

---

F
t
:F
sh
:F
s
= 1:1,1:1,15 nisbatlarda olinadi. Quyish tizimini 
ta’minlash kanali qismining kesim yuzi olinuvchi quyma 
massasiga (Q
k
), metallning qolipga quyilish solishtirma 
tezligi (y)ga va metallning qolipga quyilish vaqti (t)ga ko‘ra 
quyidagi formula bo‘yicha aniqlanishi mumkin: 
F
t 
= 
Q
K 


 
, 
см
3
. 
Misol. 
Quyma cho‘yandan 41-rasmda tasvirlangan 
massasi 1000 kg li cho‘yan quyma olish uchun quyish tizimi 
model elementlarining o‘lchamlari aniqlansin.