O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

2-§. Qoliplarni dastlabki tayyorlash usullari 
 
1.
 
Quymalarni ochiq va yopiq yer qoliplarda olish. 
Odatda oddiy shaklli, kichik, bir necha quymalar ochiq yer 
qoliplarda, murakkab shaklli, o‘lchamlari 
kattaroq 
quymalarni qattiq taglikli yopiq yer qoliplarda olinadi. 

---

9 
8 
1 
7 
6 
10 
5 
9 
2 
3 
2.
 
Qoliplarni andaza (shablon) yordamida dastaki 
tayyorlash. 
Ko‘pincha kam seriyali, aylana yuzali, oddiy 
shaklli quymalar (masalan, qopqoq, qozonlar) qolipini 
shablon yordamida dastaki tayyorlash iqtisodiy jihatdan 
foydalidir. 35-rasmda qopqoq (a) quymaning qolipini 
shablon yordamida tayyorlash tartibi keltirilgan. 
36-
rasmdagi sxemadan ko‘rinadiki, yerga o‘yilgan 
chuqurchaga podpyatnik (1) o‘rnatilib, unga shpindel (2) 
kiydiriladi. Shpindel atrofi qattiq taglik bo‘lib, unda gaz 
chiqarish trubkasi o‘matilgan. Qattiq taglik sirtiga qolip 
materiallari o‘yilgan. Shpindelga esa shablon (4) maxsus 
planka (3) vositasida biriktirilgan. Shablonni shpindel 
atrofida aylanti-rishda qolip materiali qirilib, qolipning ustki 
a b v g d 
yuzasi hosil bo‘ladi. Ustki 
a b 
v 
g d 
yuzaning 
konturi olingach, planka (3), shablon (4) bilan birga ajratib 
olinadi. Olingan 
a b v g d 
yuzaga yupqa qog‘oz (ba’zan esa 
mayda qum) yopilib, uning ustiga opoka o‘rnatiladi va 
opokaning ayni vaziyatini yerga ponalar qoqib saqlanadi. 
35-
 
rasm. 
Ochiq (a) va yopiq (b) yer qoliplar sxemasi: 
1 – model; 2 – koks; 3 – qolip materiali; 4 – opoka; 5 – qoziq; 
6, 7 va 8 – quyish tizim elementlari; 9 – sterjen; 10 – gaz chiqarish 
trubkasi. 

---

Keyin opokaga ajratilib,stoyak, vipor modellari o‘rnatilib, 
qolip materiali bilan to‘ldirilgach, zichlanadi va gaz 
chiqarish kanalchalari ochiladi. Keyin opoka, stoyak, vipor 
modellari olinadi. Shundan so‘ng, shpindel plankasiga 
ikkinchi shablon 6 o‘rnatilib, uni shpindel atrofida 
aylantirish bilan qatlam qirilib, quymaning ostki yuza qolipi 
olinadi. Keyin esa shpindel planka va shablon bilan ajratib 
olinadi. Shpindel qoldirilgan teshik qolip materiali bilan 
to‘ldiriladi. Ta’minlash kanallari o‘yilib, opokani o‘z joyiga 
o‘rnatib, qolip yig‘ilgach, u metall quyishga tayyor bo‘ladi 
(43-rasm).