O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

USULLARI 
 
Metallardan bir tipdagi quymalarni ko‘plab olishga 
ehtiyojning ortishi yirik quyuv korxonalarini barpo etishga, 
an’anaviy usullarda quymalarni olishdagi kamchiliklar 
(qolipning bitta quyma olishgagina yaroqliligi, o‘lcham- 
larining u qadar aniq bo‘lmasligi, qo‘yim qiymatining katta- 
ligi)dan holi bo‘lgan usullar ustida izlanishlar quyidagi 
takomillashgan texnologik usullar yaratilishiga olib keldi. 
l-§. Quymalarni metall qoliplarda olish 
 
Bu usulda po‘lat qolipga metall erkin quyilib puxta, aniq 
o‘lchamli, tekis yuzali sifatli quymalar olinadi. Metall qolip 
narxining qimmatligi, qolipda metallning tez sovishi sababli 
metallning oquvchanligining kamayib ketishi, quymalar 
yuzasida qattiq qatlamli struktura bo‘lishi bu usulning 
kamchiligi bo‘ladi. Metall qoliplar konstruksiyasi olinuvchi 
quyma shakli va o‘lchamlariga ko‘ra turlicha bo‘ladi. 
Masalan, oddiy quymalar olishga mo‘ljallangan qoliplar 
ajralmaydigan va murakkab quymalarning qoliplari vertikal, 
gorizontal yoki murakkab tekisliklar bo‘yicha ajraladigan bir 

---

b 
1 
11 12 
9 
8 
7 
3 15 
b 
4 
6 5 
a 
13 14 
10 
necha bo‘lakdan iborat bo‘ladi. 
Qora metall quymalar uchun sterjenlar sifatli qumgilli 
materiallardan yasalsa, rangli metall quymalar uchun qora 
metall qotishmalaridan tayyorlanadi. Qolipga quyilgan 
metallning bir tekis sovishini ta’minlash maqsadida uning 
sirt yuzalariga maxsus quyma-barmoqlar o‘rnatiladi. 44- 
rasmda vertikal tekislik bo‘yicha ajraluvchi metall qolip 
ko‘rsatilgan. 
44-rasm. 
Metall qolipni vertikal tekislik bo‘yicha ajralishi: 
1 va 2 – qolip pallalari; 3 – quloq; 5, 6 va 9 – quyish tizimi kanallari; 
7 – shtir; 8 – qolip; 10 – vipor; 11 – yarim qolip; 12 – old babka; 
13 – prujina; 14 – plita; 15 – turtki. 
Shuni qayd etish lozimki, qoliplarning ajralish yuzalarida 
havo va gazlarni chiqaruvchi kichik kanalchalari bo‘ladi. 
Qoliplarning ish muddatini oshirish bilan quyma sifatini 
yaxshilash maqsadida qolipga metall quyilgunga qadar 
ularni 100–300
o
С ga qizdirib, ichki yuzalariga o‘tga 
chidamli bo‘yoq surkaladi yoki o‘tga chidamli qo‘plama 
material yupqa qilib qoplanadi. Agar olinuvchi quyma yupqa 
devorli bo‘lib, shakli murakkab bo‘lsa, uning hamma 
qismini metall bilan bir tekisda to‘ldirish maqsadida qolip 
tebratib turiladi. 

---