O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

13-
 
rasm. 
Elektrolizyor sxemasi:
 
1 – anod shtirlari; 2 – suyuq anod massasi; 3 – blok (anod); 
4 – kojux; 5 – shamot g‘isht terilma; 6 – uglerod bloklari; 7 – katod 
shinasi. 
A1
2
O
3
- A1
3+
+ A1O
3
3-
Agar bu alyuminiy maxsus kamerada 10–15 minut xlor 
bilan ishlansa, hosil bo‘lgan A1S1
3
suyultirilgan metall bilan 
aralashib uni gaz va nometall qo‘shimchalardan tozalaydi. 
Suyultirilgan metall 30–45 daqiqada tindirilsa, tozaligi 99,5– 
99,85% ga yetadi. 
Agar yana ham tozaroq alyuminiy olish zarur bo‘lsa, uni 
elektrolitik usulda rafinirlanadi. Bu usulda anod rafinirla- 
nuvchi alyuminiy bo‘lsa, katod rafinir-langan alyuminiy 
plastinkalari bo‘ladi. Elektrolit sifatida esa biror xlorid yoki 
ftorit tuzlarining suvdagi eritmasidan foydalaniladi. Elektro- 
liz vaqtida anod plastinkalari elektrolitda erib, alyuminiy 
ionlari katodga yig‘iladi. Turli qo‘shimchalar esa vanna 
tubiga cho‘kadi. 
Bu usulda olingan nihoyatda toza alyuminiyning A999 
(99,999% Al), A995 (99,995% Al), A99 (99,99% Al), A97 
(99,97% Al), A95 (99,95% Al) va texnik toza A85, A8, A7, 
A6, A5, A0 (99,0% Al) markalari bo‘ladi. 

---

51 
Takrorlash uchun savollar 
 
1.
Metallar va ularning qo‘llanilish sohalarini aytib 
bering. 
2.
Cho‘yan ishlab chiqarishda foydalaniladigan shixta 
materiallari va ularga qo‘yilgan talablarni aytib bering. 
3.
O‘tga chidamli materiallar xili va ishlatilish joylarini 
aytib bering. 
4.
Domna pech, yordamchi qurilma tuzilishini va ishlash 
sxemasini tushuntiring. 
5.
Domna pech mahsulotlari va ishlatilish joylarini aytib 
bering. 
6.
Domna ishlashida kechadigan jarayonlarni aytib 
bering. 
7.
Domna pechi ishining texnika-iqtisodiy ко‘rsat- 
kichlari qanday aniqlanadi? 
8.
Po‘latlarning ishlab chiqarish usullarini aytib bering. 
9.
Yuqori sifatli po‘lat olish usullari haqida ma’lumot 
bering. 
10.
Mis, alyuminiy, rudalari, ulardan mis, alyuminiy, 
elementlarni olish usullarini aytib bering. 

---

52