O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

À.Ìàykålsîn tàjribàsi.
2- ràsmdà Ìàykålsîn tàjribàsining
sõåmàsi kåltirilgàn. Ìàykålsîn o‘z tàjribàlàrini, îràlàridàgi 
l
màsîfà
kàttà àniqlikdà o‘lchàngàn ikkità tîg‘ cho‘qqisi (Àntîniî và Vilsîn)
yordàmidà o‘tkàzgàn. Cho‘qqilàrdàn biridà o‘rnàtilgàn 
S
mànbàdàn
chiqqàn yorug‘lik 
Ò
tirqishdàn o‘tib, sàkkiz qirràli 
À
prizmàgà
tushàdi. Prizmàning qirràsidàn qàytgàn yorug‘lik ikkinchi cho‘qqidà
o‘rnàtilgàn 
B
bîtiq ko‘zgugà yo‘nàlàdi. Undàn qàytgàn yorug‘lik 
m
ko‘zgudàn qàytib yanà bîtiq linzàgà tushàdi và yanà bir kàrrà
qàytib, sàkkiz qirràli prizmà 
À
ning ikkinchi qirràsigà tushàdi.
Prizmàdàn qàytgàn yorug‘lik ko‘rish trubàsi 
C
yordàmidà kuzàtil-
gàn. 
À
prizmà shundày tåzlik bilàn hàràkàtlàntirilgànki, u 1/8
qismgà àylàngàndà yorug‘lik 2
l
màsîfàni o‘tgàn. Fàqàt shu
Yer
2
Yer
1
Yer orbitasi
Yu
2
Yu
1
Y
1
Y
2
Yupiter
orbitasi
1- rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9
hîldàginà ko‘rish trubàsidà 
Ò
tirqish uzluksiz ràvishdà ko‘rinib
turàdi. Ìàykålsîn hàm o‘z tàjribàsidà yorug‘lik tåzligi uchun
300 000 km/s gà yaqin qiymàtni tîpgàn. Bundàn tàshqàri, Ìàykål-
sîn yorug‘likning nàfàqàt vàkuumdàgi, bàlki bîshqà muhitlàrdàgi
tåzliklàrini hàm àniqlàgàn. U o‘z tàjribàlàri nàtijàsidàn quyidàgi
õulîsàlàrni chiqàrgàn: birinchidàn, yorug‘likning bo‘shliqdàgi tåzligi
uning bîshqà muhitlàrdàgi tåzliklàridàn kàttà; ikkinchidàn,
yorug‘likning tåzligi mànbàning tåzligigà bîg‘liq emàs.
Yorug‘lik tåzligining qiymàti.
Shundày qilib, yorug‘likning
tåzligi nimàgà tång? Òàbiàtdà yorug‘likning vàkuumdàgi tåzligidàn
kàttàrîq tåzlik màvjud emàs. U 
ñ
= 
(299792,5
± 
0,4)km/s ga tång.
Shundày qilib, elåktrîmàgnit to‘lqinlàr vàkuumdà 
ñ
» 
300 000 km/s 
»
» 
10
8
m/s tåzlik bilàn tàrqàlàr ekàn.
Sinîv sàvîllàri
1. Yorug‘likning tåzligi chåksizmi? 2. Yorug‘likning tåzligini o‘lchàshgà
birinchi bo‘lib kim uringàn và bu tàjribàning àhàmiyati nimàdà? 3. Yorug‘lik
tåzligini Ryomår usulida o‘lchàshning mîhiyati nimàdà? 4. Nimà uchun
Yupitår yo‘ldîshining tutilishi kåchikib ro‘y bårgàn? Buning sàbàbini
1- ràsmdàgi sõåmà yordàmidà tushuntirib båring. 5. Ê.Ryomår yorug‘likning
tåzligini qàysi ifîdà yordàmidà àniqlàgàn? Nàtijàning unchà àniq bo‘lmà-
gànligigà sàbàb nimà? 6. Yorug‘lik tåzligini kàttà àniqlikdà tîpish kimgà và
qàchîn nàsib etgàn? 7. À.Ìàykålsîn tàjribàsining sõåmàsini tushuntirib
båring. 8. Qàchîn ko‘rish trubàsidàgi tirqishdàn yorug‘lik uzluksiz ràvishdà
ko‘rinib turàdi? 9. Yorug‘likning bo‘shliqdàgi tåzligi uning bîshqà muhit-
làrdàgi tåzligidàn fàrq qilàdimi? 10. Yorug‘likning tåzligi mànbàning tåzligigà
bîg‘liqmi? 11. Yorug‘likning tåzligi nimàgà tång? 12. Òàbiàtdà yorug‘likning
tåzligidàn kàttà tåzlik màvjudmi?
T
S
m
B
l
C
A
8 7
6
5
4
1
23