O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Sinîv sàvîllàri
1. Elåktrîmàgnit to‘lqinlàr shkàlàsini tàvsiflàng. 2. Infràqizil nurlàr
dåb qàndày nurlàrgà àytilàdi? 3. Infràqizil so‘zi qanday mà’nîni ànglàtàdi?
4. Infràqizil nurlàrning to‘lqin uzunligi qàndày bo‘làdi? 5. U kim tîmînidàn
và qàchîn kàshf qilingàn? 6. Infràqizil nur qàndày enårgiyagà egà?
7. Infràqizil nurlàrning mànbàyi nima? 8. Infràqizil nurlàrning biîlîgik
tà’siri qanday? 9. Uning qishlîq õo‘jàligidàgi àhàmiyati qanday? 10. Infràqizil
nurlàrning ishlàtilishiga misollar keltiring. 11. Ultràbinàfshà nurlàrni ta’riflang.
12. Ultràbinàfshà so‘zi qàndày mà’nîni ànglàtàdi? 13. Ultràbinàfshà nurlàr
ko‘zgà ko‘rinàdimi? Uning turlàrini aytib bering. 14. Ultràbinàfshà nurlàr-
ning mànbàyi nima? 15. Uning biîlîgik tà’siri qanday? 16. Ultràbinàfshà
nurlàr nimà uchun bàlànd tîg‘ zînàlàridà o‘rgànilàdi? 17. Ultràbinàfshà
nurlàrning àhàmiyati nimadan iborat?
Råntgån nurlàri
Ì à z m u n i : råntgån nurlàri; råntgån
trubkàsi; råntgån nurlàri – elåktrîmàgnit
to‘lqinlàr; råntgån nurlàrining qo‘llànilishi.
Råntgån nurlàri.
Nåmis fizigi V.Råntgån
1895- yildà trubkàdà gàzlàrning elåktr tîki
o‘tkàzish jàràyonini o‘rgànàyotib nîmà’lum
nurni kàshf etdi. Êåyinchàlik esà ungà 
råntgån
nurlàri
dåb nîm bårishdi. Bu nurlàr trubkàning
kàtîddàn chiqàyotgàn kàttà tåzlikli elåktrînlàr
tushàyotgàn jîyidà yashil sifàt nurlànish vu-
judgà kåltirishi nàtijàsidà qàyd qilindi. Råntgån
V. RENTGEN
(1845–1923)
16-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

54
nurlàrining îddiy nur uchun nîshàffîf hisîblànuvchi îdàm
tanasi, qîrà qîg‘îz, kàrtîn và yupqà måtàll qàtlàmlàrdàn îsînginà
o‘tà îlish qîbiliyatigà egàligi àniqlàndi.
Råntgån trubkàsi.
Råntgån nurlàrining vujudgà kålish må-
õànizmini bilish uchun uni hîsil qilàdigàn, 
råntgån trubkàsi
dåb
ataluvchi màõsus àsbîb bilàn tànishàylik (35- ràsm). Råntgån
trubkàsi ichidàgi bîsim 0,1 mPà àtrîfidà bo‘lgàn shishà bàllîndàn
ibîràt. Vîlfràmdàn spiràl ko‘rinishidà yasàlgàn kàtîd elåktrînlàr
mànbàyi bo‘lib õizmàt qilàdi. Òårmîelåktrîn emissiya nàtijàsidà
kàtîddàn chiqàyotgàn elåktrînlàr îqimi kuchli elåktr màydîndà
tåzlàtilàdi. Òåzlàshgàn elåktrînlar îqimi 45° burchàk îstidà
o‘rnàtilgàn îg‘ir ànîdgà tushàdi. Ànîdning bundày jîylàshtirilishigà
sàbàb, undàn chiqàyotgàn nurning yo‘nàlishini bîshqàrishdir.
Òåzlàshtiruvchi màydîndà 
=
=
2
k
2
m
E
eU
v
kinåtik enårgiyagà
egà bo‘lgàn elåktrîn ànîd mîddàsidà tîrmîzlànàdi. Êàttà tåzlikli
elåktrînlàrning ànîddà tîrmîzlànishi nàtijàsidà råntgån nurlàri
vujudgà kålàdi.
Òîrmîzlànish nàtijàsidà vujudgà kålàdigàn råntgån nurlàri
uzluksiz, yaõlit spåktrgà egà. Chunki ànîdgà urilàyotgàn elåktrîn-
làrning tåzliklàri và dåmàk, kinåtik enårgiyalàri hàm turlichà. Shuni
tà’kidlàsh lîzimki, råntgån nurlàrining enårgiyasi uni vujudgà
kåltirgàn elåktrînlàrning enårgiyasidàn kàttà bo‘là îlmàydi.
Råntgån nurlàrining vujudgà kålish måõànizmi bilàn tànishdik,
låkin bu nurning tàbiàti qàndày, dågàn sàvîlgà hàli jàvîb bårmàdik.