O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

partiyalar tonallik nisbati qiziqarli yozilgan (mi bemol miksolidiy 
- re bеmol major).
1975-85-yiliarda yaratilgan asarlar orasida i.akbarovning 
«avitsenna», m.mahmudovning «d.d. shostakovich xotirasiga» 
kabi poemalar ajraiib turadi.
mazkur janrdagi so‘nggi e’tiborga molik tajribalardan biri 
yangicha milliy ko‘rinishlarni vujudga keltirishga qaratilgan. 
masalan, a.Ergashevning «doston-myusik» asari buning 
yorqin misolidir. asarning e’tiborli tomoni shundaki, unda 
o‘zbek dostonlarining o‘ziga xos hikoyaviylik xususiyatlari eng 
zamonaviy ifoda vositalari bilan hamohang etilgan.
Urushdan keyingi yillarda o‘zbekistonda sahna asarlariga 
bilan bog‘liq bo‘imagan «mustaqil» uverturalar yaratila boshladi. 
milliy uverturalarning katta qismi madhiya rahida bo‘lib, 
ular bayramona yoki epik qahramonona xarakterda yozilgan. 
Bunday uverturalarga a.Berlinning «yoshlik», «Bayramonona», 
«quvnoq bayram», G‘.qodirovning «yoshlik uverturasi», 
s.yudakovning «Tantanali uverturasi», «Xorazm bayram sayli» 
kabi asarlarni misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin. mazkur davrda 

---

114
uvertura rivojida sonata tamoyillari rolining o‘sib borishi ko‘zga 
tashlanadi.
Uvertura haqida so‘z borganda shu narsa ayon bo‘ladiki, 
kompozitorlar janrning asosiy xususiyatlarini sekin-asta 
o‘zlashtirdilar, uvertura raqssimon pyesa tushunchasidan 
yiroqlashdi, sonata tamoyillarining roli oshdi, murakkab shaklga 
intihsh va mavzuiy rivoj uslublarini ishlab chiqishga e’tibor 
kuchaydi. Biroq uverturaning poemadan farqi shundaki, poemada 
sonata tamoyillariga nisbatan folklor dramaturgiyasi ustunroq 
turadi. Uverturada esa shakl yo‘nalishida sonata tamoyillari 
qat’iy chegaralangan. Balki shuning uchun ham kompozitsion 
tuziiishni milliy an’anaviy belgilar bilan yangilashga intilish 
uverturada ancha sustroqdir. Balki shu sababli o‘zbekiston 
kompozitorlarini uvertura janri kamroq qiziqtirgan.
o‘zbekistonda birinchi konsert kompozitor G.mushel 
tomonidan yaratilgan. Bu uning uruch yillarida yozgan ikkinchi 
fortepiano konsertidir. Uzoq yillar davomida (60-yillargacha) 
mushel respublikada ijodning ushbu turini rivojlantirishda 
yagona kompozitor bo‘lib keldi. sababi konsert murakkab va 
ko‘p obrazlidir.
70-yillarda bir qator kompozitorlarning konsert janriga 
qiziqishlari kuchaydi, janr yangi turlar bilan boyidi. G. muchel 
yaratgan konsertlar orasida muvaffaqiyatli chiqqan asar 
fortepiano uchun yozilgan - To‘rtinchi konserti hisoblanadi. 
1950-yilda yozilgan bu asar asosiy fikrning aniqligi, 
mavzuiylikning ma’nodorligi xalq qo‘shiqlariga asoslanganligi 
sababli musiqiy jamoatchilikda maqtovlarga sazovar bo‘ldi. 
Birinchi qism ekspozitsiyasi uchta mavzuda tuzugan. Ushbu 
mavzularning xarakteri, ularning joylachuvi, o‘zaro harakati 
musiqiy dramaturgiyaning ilgaridan puxta o‘ylab tuzilganidan 
darak beradi. Ularning biri - muqaddima mavzusi: qolgan ikki 
mavzu (bosh va yordamchi) o‘rni bilan almashib turgan holda 
epik obrazni ifodalaydi:

---

115
Bosh partiya mavzusi qo‘shiqbop kuychan xarakterda, 
yordarnchi patttya esa - harakatchan, raqs xarakterida. Bosh