O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva

SHAXSNI SHAKLLANÒIRISH VA KAMOL ÒOPÒIRISH

ÒUSHUNCHASI

Shaxsni shakllantirish — uning o‘sishi, qandaydir yangi xusu-

siyat va fazilatlarga ega bo‘lish  jarayonidir. „Shakllantirish“  tushun-

chasi „tarbiyalash“ tushunchasiga nisbatan kengroq bo‘lib, u shaxs

va jamoaning tarkib topishiga ta’sir ko‘rsatadigan hamma narsani,

shu jumladan, maqsadga muvofiq jarayonlar (o‘qitish, tarbiya-

---

22

lash, ta’lim berish) ni ham, maqsadga nomuvofiq jarayonlar

(shaxs va jamoaning o‘z ichki tabiati, atrofdagi kishilar, narsalar,

tabiat  hodisalari va hokazolarning ta’siri)ni ham o‘z ichiga oladi.

„Shakllantirish“ va „tarbiyalash“ tushunchalari jiddiy chegaralansa,

insonni tabiat hodisalari tarbiyalaydi, deb bo‘lmaydi. Insonni faqat

kishilar tarbiyalaydi, tabiat hodisalari shaxsni shakllantirishi

mumkin, ammo uni tarbiyalay olmaydi.

Shaxs ijtimoiy munosabatlar, shu jumladan, tarbiya omili,

ijtimoiy, ishlab chiqarish, madaniy, ilmiy faoliyat va shaxsiy alo-

qalar omilidan iborat tashqi omillarning hamda biologik va psixo-

logik omildan iborat ichki omillarning ta’siri natijasida shakllanadi.

Shaxs shakllanishining asosi uning faoliyati bo‘lib, bu faoliyat

doimo o‘zini bajaruvchiga nisbatan shakllantiruvchi, o‘zini vujudga

keltirgan yoki tashkil etgan shaxsga nisbatan shakllanuvchi bo‘ladi.

Jamoaning shakllanishi ham tashqi omillar — ijtimoiy muno-

sabatlar, tarbiya va atrofdagi jamoalarning hamda ichki omillar —

jamoa ichidagi munosabatlar, aloqalar va hokazolarning ta’siri

natijasida amalga oshadi. Hamkorlikdagi faoliyat va jamoaviy

munosabatlar tajribasining to‘planishi jamoani shakllantiradigan

asosiy va bosh kuchdir.

Òakomillashuv — qarama-qarshiliklarning birligi va kura-

shuvidir, ana shu birlik hamda kurash natijasida ro‘y beradigan

o‘z-o‘zidan harakatlanishidir.

Shaxsning va jamoaning takomillashuvi ham qarama-qarshilik-

larning birligi hamda kurashi natijasida amalga oshadigan o‘z-o‘zidan

harakatlanishdir. Shaxs va jamoani shakllantirishda ham doimo

shaxsni va jamoani takomillashtirish nazarda tutiladi.

Shaxs va jamoa takomillashuvining samarasi ularning holatidagi

sifat o‘zgarishidir.

Shaxs takomillashuvining manbayi ziddiyatlar va ularni qon-

dirish yo‘llari o‘rtasidagi ziddiyatlardir. Jamoa takomillashuvining

manbayi ham ziddiyatlar hisoblanadi. Psixologlar juda ko‘p

ziddiyatlarni, shu jumladan, shaxslar va jamoalarning manfaatlari

o‘rtasidagi, rahbarlarning jamoaga qo‘yadigan talablari bilan

jamoaning ana shu talablarni bajarishi orasidagi ziddiyatlarni hal

qilishi kerak.