O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

4.4. Sayohatlarda o‘lkani o‘rganish, tabiatni muhofaza 
qilish va ijtimoiy foydali mehnat 
4.4.1. Sayohatlar jarayonida o‘lkashunoslik
Maktab o‘quvchilarining piyoda yurish sayohatlarida reja 
asosida, ya’ni botanika, zoologiya, tarix, adabiyot va boshqa 
fanlarda nazariy jihatdan o‘rganilgan bilimlarni amaliy tadbirlar 
bilan boyitish va mustahkamlash amalga oshirilishi mumkin. 
Bevosita fan o‘qituvchilarining ishtirokida yoki maxsus 
topshiriqlar (uy vazifalari) asosida o‘quvchilar mustaqil ravishda 
o‘lkani o‘rganish borasida faoliyatlarni bajaradilar.
O‘simlik dunyosini o‘rganishda tanish va notanish 
o‘simliklar, ularning ildizi, barg shoxlari, gullari va hosillarini 
(urug‘, don, meva) tekshirib ko‘rish, tahlil qilish hamda 
namunalar olinadi.
Mamlakatimizning Chotqol, Qurama, Xumson, Chimyon, 
Shohimardon, Zomin, Oyqar (Baxmal), Nurota, Turkiston, 
Zarafshon, Hisor, Bobotog‘ va boshqa tog‘li hamda tog‘ 
oldi hududlarda xilma-xil o‘simliklar (lola, ravoch, qatron, 
boychechak, qoqi va hokazo) hamda daraxtlar (archa, yovvoyi 
anjir, olma, qizilcha, yong‘oq, jiyda, tok va hokazo) juda ko‘p 
uchraydi. Ularning turlari va o‘sish darajalarini o‘rganish 
barchani qiziqtiradi.
Kasb-hunar kollejlarining o‘quvchi-yoshlari, oliy ta’lim 
muassasalarining talabalari o‘z kasblari asosida o‘simlik 
dunyosini o‘rganishlari mumkin.

---

85
Yuqorida qayd etilgan tog‘li joylarda burgut, kalxat, kaklik, 
yovvoyi kurka turli rangdagi sayroqi qushlar, parrandalar 
behisob. Shuningdek, bo‘ri, tulki, cho‘chqa, olqar (yovvoyi 
qo‘y), kiyik, jayra, quyon va shunga o‘xshash hayvonlar ham yil 
sayin ko‘paymoqda. Chunki, deyarli barcha tog‘li joylar o‘rmon 
xo‘jaligi yoki qo‘riqxonalarga aylantirilib, nodir o‘simliklar 
va hayvonlar davlat tomonidan qo‘riqlanadi. Shu sababdan 
sayohatchilar, ayniqsa, birinchi marta ishtirok etuvchilar tartib-
qoidaga bo‘ysunishlari shart. Ya’ni man etilgan o‘simliklarni 
uzish (piyozlarini kavlab olish), daraxt shoxlarini sindirish, 
parranda va hayvonlarni tutish (ov qilish) mumkin emas.
O‘lkashunoslik ishlarining yana bir muhim turi shundaki, 
joylarning nomini aniqlash (qishloq, ovul, yakka uylar, tog‘, 
soy, daryo, ariq va hokazo). Bunda mahalliy kishilar bilan 
suhbatlashish, qiziqarli joylarni fotosuratga (video) olish va 
ularni o‘quv (mehnat) joylarida o‘rganish. Eng muhimi esa 
o‘tgan va atrofdagi joylarni chizmaga (sxema) tushirish, chizma 
rasmlarda ifodalashdir. Bu yo‘lda rangli toshlar, turli shakldagi 
ildizlar, kundalar, qattiq jismli narsalarni yig‘ish, ularni o‘quv 
(mehnat) jamoalaridagi muzey (maxsus xona) yoki shaxsiy 
kutubxona-muzeyda saqlash mumkin.
Qishloq aholisining qabila, urug‘-aymoqlari, urf-odatlari, 
kiyimlari, shevalari, raqs-qo‘shiqlari, harakatli o‘yinlarini bilib 
yozib olish muhim ahamiyatga ega.
Tunab qolish va ko‘p kunlik sayohatlarda geografik jihatdan 
izlanish ishlarini olib borish qiziqarlidir. Ya’ni tosh, tuproqlarni 
noodatiy turlari, shamollarning esish vaqti, tomoni, ob-havoning 
o‘zgarish jarayonlari, shunga asosan qushlar, hayvonlarning 
harakati(boqishi yoki erkin yurish) ham maxsus kuzatish va 
izlanishlarni talab etadi.

---

86