O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-xunar ta’lim markazi

3.4. Piltalab tandalash
Piltalab tandalash usulida belgilangan piltalar soni navbati 
bilan tandalash barabaniga o‘raladi. O‘ralgan ip uzunligi to‘quv 
g‘altagidagi ip uzunligiga teng bo‘lishi kerak. So‘ngra barcha 
piltalar bir vaqtning o‘zida tandalash barabanidan to‘quv g‘altagiga 
qayta o‘raladi.
Quyidagi hollarda piltalab tandalash usuli qo‘llaniladi:
1.  Ipak va shoyi matolar to‘qishda (tanda iplari soni ko‘p).
2.  Jun matolar to‘qishda, kichik guruhli tanda g‘altaklarini 
qayta ishlashda.
3.  Ko‘prangli va murakkab rapportli tanda iplarini tayyorlashda.
Piltalab tandalash ikkita jarayondan iborat bo‘ladi. Birinchisi 
piltalarni ketma-ket tandalash barabaniga o‘rash bo‘lsa, ikkinchisi 
esa, barabandan piltalarni jamlab, to‘quv g‘altagiga qayta 
o‘rashdan iborat. Birinchi o‘ralayotgan pilta baraban chetidan 
tushib ketmasligi uchun barabanning bir tomoni konussimon qilib 
ishlanadi. Konusning burchagi ikki xil bo‘ladi:
1. O‘zgarmas burchakli (burchak qiymati doimiy).
2. O‘zgaruvchan burchakli (7°, 9°, 11°
 
va h.k.)
Quyida piltalab tandalash mashinasining texnologik sxemasi 
keltirilgan (3.15-rasm).
3.15-rasm. Piltalab tandalash mashinasining texnologik sxemasi:  
1  –  tandalash  romi;  2  –  tanda  ipi;  3  –  yo‘naltiruvchi  qator;  4  –  yo‘naltiruvchi 
chiviq;  5  –  nax  tig‘i;  6  –  support  tig‘i;  7  –  tandalash  barabani;  8  –  bobina.

---

60
Ip tandalash romiga 1 o‘rnatilgan bobinadan 8 chuvalib chiqib, 
yo‘naltiruvchi qator 3, yo‘naltiruvchi chiviq 4, nax tig‘i 5, support 
tig‘idan 6 o‘tib, tandalash barabaniga 7 o‘raladi (3.15-rasm). Kerakli 
uzunlikdagi ip tandalash barabaniga o‘ralgandan so‘ng, mashina 
to‘xtatilib, barabanga o‘ralgan barcha piltalar jamlanib, valik 9 
orqali to‘quv g‘altagiga 10 o‘raladi (3.16-rasm).
7
9
10
3.16-rasm. To‘quv g‘altagiga o‘rash.
Nax tig‘i 5 iplarni ikki qismga ajratish uchun foydalaniladi. 
Support tig‘i 6 esa piltaning eni va zichligini belgilaydi. Barabanga 
piltalar ravon o‘ralishi uchun piltalarga tandalash davrida ikki xil 
harakat beriladi: tandalash barabanining aylanishidan olinadigan 
ilgarilanma harakat, support mexanizmidan olinadigan ko‘chma 
hara katdir. Ko‘chma harakat natijasida birinchi pilta iplari bara-
banning konusiga, keyingi piltalar esa oldingi pilta konusi yuzasiga 
joylanadi.
Barabandagi piltaning kesimi parallelogram shakliga ega.
Chiqindilarni kamaytirish va texnologik jarayon o‘timlaridagi 
iplar  uzunligi  muvofiqligini  ta’minlash  uchun  piltalab  tandalash 
hisobi bajariladi. Unda piltalar soni, bitta piltaning eni, piltadagi 
iplarning zichligi, support siljish miqdori kabi ko‘rsatkichlar 
hisoblab topiladi.
SL–250-SH piltalash mashinasida support siljishini faqatgina 4 
xil miqdorini olish mumkin, ya’ni: 2,88; 2,1; 1,5; 0,6 mm. Boshqa 
piltalab mashinalarida esa support siljishini 0,97  –  3,45 mm oraliqda 

---

61
o‘zgartirish mumkin. 3.1-jadvalda ayrim to‘qimalar uchun SL–
250-SH mashinasida baraban konus burchagi va support siljish 
miqdorlari hisoblari keltirilgan.
Baraban
To‘quv 
g‘altagi
 
3.17-rasm. Piltalab tandalash mashinasining ko‘rinishi.
3.1-jadval