O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-xunar ta’lim markazi

O‘ralish tezligi va zichligini ta’minlovchi rostlagich
To‘quv g‘altagiga tanda ipini o‘rash vaqtida tezlikni doim 
bir xilda saqlab turish uchun ohorlash mashinasiga avtomatik 
tezlik rostlagichi o‘rnatilgan. Rostlagich taxogeneratoriga o‘ralish 
zichligini ta’minlovchi (4.9-rasm) rostlagichning ikki yelkali 
richagiga joylashtirilgan Z
1
, Z
2 
tishli g‘ildiraklar orqali harakat 
beriladi va taxogenerator elektrodvigatelning to‘quv g‘altagidagi 
o‘rama diametriga mos holda aylanishini ta’minlaydi.
4.9-rasm. O‘ralish tezligi va zichligini ta’minlovchi rostlagich:  
1  –  tanda  ipi;  2  –  chiqaruvchi  vali;  3  –  taqsimlovchi  val;  4  –  to‘quv 
g‘altagi;  5  –  zichlovchi  skalo;  6  –  ikki  yelkali  richag;  7  –  taxogenerator  vali; 
8  –  pnevmosilindr.
To‘quv g‘altagiga o‘ralish zichligi diferensial mexanizmdan 
tashqari zichlash rostlagichi yordamida ham o‘ralish davomida bir 
me’yorda saqlab turiladi.
Rostlagich quyidagi prinsip bo‘yicha ishlaydi. G‘altak diametri 
ortib borgan sari skalo 5, richag 6 va Z
1,
 Z
2
 tishli g‘ildiraklar orqali 
taxogenerator valini 7 ma’lum burchakka buradi. Taxogenerator 
esa kuchlantiruvchi orqali doimiy tok dvigatelining chulg‘ami 
bilan bog‘langan bo‘lib, natijada o‘rama diametri ortgan sari, 

---

84
elektrodvigatelga berilayotgan kuchlanish kamayib boradi, shu 
sababli dvigatelning aylanishlari soni ham kamayadi va bu hol 
to‘quv g‘altagining aylanishlar sonining kamayishiga olib keladi. 
Shunday qilib, to‘quv g‘altagidagi o‘ralish tezligi doimiy saqlanib 
qoladi.
O‘ralish zichligi, skaloning 5 g‘altakka siqilishini o‘zgartirish, 
ya’ni pnevmosilindrdagi 8 bosim kuchini o‘zgartirish yo‘li bilan 
rostlanadi.