|
O’TKIR ZOTILJAM ( O’pkaning o’tkir yallig’lanishi )
O’rkir zotiljam nafas olish a’zolari kasalliklari orasidako’p uchraydigan asosan o’pka to’qimalari ( al’veola, oraliq to’qima, mayda qon to’qimalari ) ning o’tkir yallig’lanishi bilan kechadigan kasallikdir. Bu kasallik har 10.000 axoli soniga o’rta hisobda 16 tadan to’g’ri keladi.
O’tkir zoriljam bilan har qanday yoshdagi odam kasallanishi mumkin. Ammo bu kasallik yosh bolalar va qariyalarda ko’proq uchraydi. Kasallik o’z vaqtida davolansa, asorati qolmaydi. Agar bu kasallik aniqlanmasa, to’g’ri davolanmasa, har xil og’ir asoratlarni keltirib chiqarishi, xatto o’limga olib kelishi mumkin.
Etiologiyasi. O’tkir zotiljam kasalligini keltirib chiqaruvchi sabablar quyidagilar:
1. Bakteriyalar: pnevmokoklar, satafilokoklar, streptokoklar, Frend linder tayoqchasi, enterokok, ichak tayoqchasi va boshqalar.
2. Viruslar, grip, paragrip, renosintsitial viruslar, adenoviruslar.
3. Mikroplazmalar.
4. Rikketsiyalar.
5. Zambrug’lar: Kandedozlar, aspergillioz, koksigioz.
6. O’tkir zotiljam turli yuqumli: a) virusli kasalliklar (ortinoz, psittakoz, qizamiq, suv chechak.), b) bacterial kasalliklar (brutselyoz, tulyaremiya, ich terlamasi), v) ko’rinishi yoki asorati sifatida ham rivojlanishi mumkin.
7. Allergiya: Lyofler sindromi, gijjalarga, dorilarga, mog’or zambruglarga, va har xil changlarga allergiya borligi.
8. Fizik va Kimyoviy omillar: aspiratsia, jarohat, radiaktiv nurlar ta’siri.
O’tkir zotiljamga asosiy sabab 54 % dan 74 % gacha xollarda pnevmokoklar. Gripp epidemiyasi vaqtida kasallikning virus va bakteriyalar ( ko’pincha ctafilakkoklar ) birgalikda keltirib chiqaradi. O’tkir zotiljamning rivojlanishiga qattiq sovuq qotish, jismoniy va ruxiy o’ta toliqish, tananing zaxarlanishi xamda kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyatining susayishi va boshqa bir qancha omillar moyillik qiladi.
Patogenezi. Kasallik qo’zg’tuvchi bakteriya, viruslar uch xil yo’l orqali kirishi mumkin:
Nafas yo’li ( Bronx orqali )
Don tomirlari
Limfa yo’llari orqali
Bakteriyalar o’pkaga asosan nafas yo’llari – bronxlar orqali nafas olganda tashqaridan kirishi ( ingalatsiya ) yoki burun og’iz bo’shlig’idan (aspiratsiya ) tarqalishi mumkin. Infeksiyaning o’pkaga qon orqali tarqalishi esa ko’proq sepsisda kuzatilib, bunda ikkilamchi zotiljam rivojlanadi. Bakteriyalarning limfa yo’llari orqali tarqalishi ko’krak qafasi jaroxatlanganda kuzatiladi.
Yurak va qon tomirlar sistemasi etishmovchiligi bor yoki uzoq muddat majburan yotib qolgan bemorlarda o’pka to’qimalarida mavjud bo’lgan mikroflora faollashi, ikkilamchi zotiljamning gipostatik xili rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
O’tkir zotiljamning rivojlanishi, uning klinik manzarasi mikroblar virulentligiga, organizmning o’zini ximoya qilish xususiyati qay darajada ekanligiga bog’liq. Tashqi va ichki ta’sirlar ( sovuq qotish , bronxlar, drenaj faoliyatining buzilishi, nafas yo’llarining virus infeksiyasidan zaxarlanishi immune cictemasidagi etishmovchilik, alkagol va boshqa zaharli moddalar ta’siri, gipoksiya, ko’krak jarohati ), organizmni himoya qiluvchi omillar (kekirdak usti tog’ayi va tovush yorug’ining o’z vaqtida berkilishi, yo’tal refleksi, bronxlar ichki devorida immunoglobunolinli yupqa shilliq qavat borligi, xilpillab turuvchi epiteliy xarakati, al’viollamakrofaglari va lekotsitlari fagotsitar faolligi ) faoliyatini susaytirib, o’tkir zotiljamni rivojlanishiga moyillik qilishi mumkin. Nurlar zaxarli moddalar, dorilar kasb bilan bog’liq bo’lgan va bo’lmagan zararli ta’sirlar natijasida rivojlangan asseptik yallig’lanishiga tezda ikkilamchi infeksiya qo’shilishi mumkin.
TURKUMLARGA BO’LINISHI. ( tasnifi ) O’tkir zotiljam kasalligi xar – xil kasal bilan yuzaga kelishi hamda o’pkaning xar – xil qismlarida joylashishi, yallig’langan qismlarning katta – kichikligi va boshqa belgilari bilan bir – biridan farq qiladi.
O’tkir zotiljamning A. S. Mol’chaniv taklif qilgan tasnifi terapevtlarning XV anjumanida qabul qilingan.
Keyinchalik ( 1978 yil ) o’tkir zotiljamning tasnifi O. V. Korovina qo’shimchasi bilan to’ldirildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
