O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

Chorvachilik va parrandachilik binolarida ichki iqlim normativlari
2.1-jadval.

Bino	Optimal harorat, °K	Nisbiy namlik, %	Havo harorati tezligi, m/s	Havodagagazning ruhsat etilgan miqdori. l/m3
				SO2	NH3
Molxona: bog’lab saqlanganda bog’lamasdan saqlanganda	283 278	85 85	0,4...0,5 0,4...0,5	2,5 2,5	0.5 0.5
Usishdagi qoramol og’ilxonasi	279	85	0,3	2,5	0.5
Buzoqxona	283	75	0,2	2,5	0.5
CHuchqaxona: ona chuchqa xonasi bo’rdoqixona	285 279	65...75 75...80	0,3 0,3	2,5 2,5	0.5 0,5
Qo’yxona	272	80	0,5	3,0	0.5
Parrandaxona: polda saqlashda kletkada saqlashda	285 289	70 70	0,3 0,3	2,5 2,5	0.5 0,5

Qishloq xo’jalik hayvonlari ajratib chiqaradigan issiqlik, karbonat angidrid va suv bug’larining miqdorlari
2.2-jadval.

Qishloq xo’jalik hayvonlari turi	Tirik vazni, kg	Issiqlik miqdori, KJ/soat	Karbonat angidrid miqdori, l/soat	Suv bug’lari miqdori. t/soat
Bug’oz sigir	300 400 600 800	2,30 2,82 3,46 4,13	90 110 138 162	232 284 329 414
Sog’in sigir (kuniga 10 l sut beradigan)	300 400 600 800	2,46 2,89 3,44 4,00	96 114 135 157	248 292 343 403
Sog’in sigir (kuniga 30 l sut beradigan)	400 600 800	4,21 4,33 5,45	165 189 214	424 487 549
Bo’rdoqiga boqiladigan cho’chqa	100 200 300	1,08 1,42 1,88	43 57 75	110 145 195
Bolali ona cho’chqa	100 150 200	1,75 1,95 2,11	70 78 84	178 198 216
Bug’oz cho’chqa	100 150 200	1,0 1,15 1,32	40 46 52	102 117 135
Ot	400 600 800	2,19 2,58 3,51	86 113 138	221 290 354
Qo’y	40 50 60	0,43 0,5 0,54	17 20 21	44 50 55

Binolarda ichki iqlimning ko’rsatilgan oraliqlardan chetga chiqishi sutdorlikni 10...20 foizga, tirik vaznning o’sishini 20...30 fo­izga, parrandalarning tuxum qo’yishini 30...35 foizga kamaytiradi. Ozuqa sarfining ko’payishiga, uskunalar hizmat davri kamayishiga, ma­shina va binolarning tez ishdan chiqishiga, qishloq xo’jalik hayvonlarining kasallikka tez chalinishiga sabab bo’ladi.

Har xil binolardagi ichki iqlim normativlari 2.1-jadvalda, qishloq xo’jalik hayvonlari ajratib chiqaradigan issiqlik, karbonat angidrid va suv bug’larining miqdorlari 2.2-jadvalda keltirilgan.
2. Shamollatish sistemalari
Shamollatish sistemalari ish printsipiga qo’ra tabiiy, majburiy (mexanik yuritma yordamida) va kombinatsiyalashgan turlarga bo’linadi. Ta­biiy Shamollatishda havo almashinuvi bino ichidagi va tashqi muhitdagi havo zichligining farqi hisobiga hamda shamolning ta’siri ostida ro’y beradi. Lekin bu sistema har doim ham yetarli darajada havo almashtirish imqonini tug’dirmaydi.
Majburiy Shamollatish haydash, so’rish va haydash-so’rish sistemalariga bo’linadi. Bundan tashqari, haydash sistemasi havoni qizdirib yoki qizdirmasdan uzatishi mumkin.
2.1-rasmda Shamollatishning mexanik haydash sistemasi ko’rsatil­gan. U 200 qoramolni bog’lab saqlashga mo’ljallangan molxona (№ 801-70 namunaviy loyixa)ga rejalashtirilgan. Issiqlik ta’minoti sut blokidagi qozonxonaga o’rnatilgan KV-300 yoki D-721A bug’ qozonlaridan olinadi. Binoga kiritilishi lozim bo’lgan havo TSCH-70 № 8 Shamollatgich lari bilan haydaladi.

2.1-rasm 200 bosh qoramol uchun molxona (№801-70 n.l.)da haydash mexanik sistemasi sxemasi:
1-sut bloki; 2-Shamollatgich xonasi: 3-rostlash klapanlari; 4-havo quvurlari; 5-KFB-7 kaloriferi: 6-markazdan qochma Shamollatgich .

Bunda havo KVB-7 kaloriferi yordamida qizdiriladi va binoning yuqori qismiga osilgan havo quvurlari orqali tarqatiladi. Iflos havoni chiqarib yuborish tabiiy ravishda, bino o’rtasidagi o’q bo’ylab joylashgan tutilgan tirqishlar orqali amalga oshiriladi.

So’rish sistemasi mustaqil holda kamdan-kam holatlarda qo’llani-ladi. Bunda o’qiy Shamollatgich lar orqali binodagi iflos havo majburiy ravishda so’riladi. Bino ichida havo bosimining kamayishi hisobiga esa tirqishlar orqali tashqaridan havo oqib kirishi ta’minlanadi. Bunday sistemada issiqlik generatorini qo’llamasdan foydalaniladi. Chorvachilik binolarida talab etiladigan havo almashtirishni ta­biiy havo almashtirish orqali qanoatlantirib bo’lmaydi. Shuning uchun bu holda haydash-so’rish sistemalari qo’llanilishi zarur. Lozim hollarda (qish oylarida) kiritilayotgan havo qizdirilishi (ayniqsa, hayvonlar ko’p yig’ilgan cho’chqaxona va parrandaxonalarda) mumkin. Yoz oylarida esa kiritilayotgan havoni sovitib uzatish ham ma’qul hisoblanadi.
2.2-rasmda 30 ming tuxum-tovuq uchun mo’ljallangan parrandaxona haydash-so’rish Shamollatish sistemasining sxemasi ko’rsatilgan. Havo TSCH-70 markazdan qochma Shamollatgich yordamida havo quvuri orqali kiritiladi. So’rish esa VO seriyali o’qiy Shamollatgich yordamida amalga oshi­riladi. So’rish Shamollatgich i bino devorlariga shaxmat tarzida bir-biridan 6 m masofada joylashtirilgan bo’ladi.

2.2-rasm. 30 ming tuxumdor tovuq uchun mo’ljallangan parrandaxona haydash-so’rish Shamollatish sistemasining sxemasi: 1-kiritish havo quvuri; 2-VO seriyali o’qiy Shamollatgich ; Z-KBN-5 kletkali batareya
Haydash mexanik sistemalari so’rish mexanik sistemalariga nisbatan 15...20% havoni ko’proq almashtiradi va binoning istalgan joyini yetarli miqdordagi havo bilan ta’minlaydi.
Havo oqimi asosiy yo’nalishini hisobga olganda binolarda Shamollatish sistemasi vertikal yoki gorizontal bo’lishi mumkin. Havoni ver­tikal uzatish ratsional hisoblanadi. Bunda yuqoridan pastga qarab yunaltirilgan sxema ma’qul bo’ladi. 2.3-rasmda Chorvachilik binolarini ichki iqlimni ta’minlash sistemalarining printsipial sxemalari keltirilgan. Havo markazdan qochma Shamollatgich lar TSCH-70 № 7 yoki № 8 bilan haydaladi, chiqarib yuborish uchun esa "Klimat-4" uskunalari majmuasidagi VO seriyali o’qiy Shamollatgich lar ishlatiladi. Ular bino devorlarida jihozlanadi, shaxtalarida esa issiq. to’tish klapanlari ko’zda tutiladi.

2.3.rasm. Chorvachilik binolarida ichki iqlimni ta’minlash sistemalari­ning sxemalari: a - bog’lab va bog’lamasdan saqlash molxonalari; b- go’ng pol tagida saqlanadigan binolar; v - yiliga 24 ming bosh cho’chqachilik komplekslarining binolari; g -yig’ma 108 ming bosh cho’chqachilik komplekslari binolari; 1-kalorifer; 2-kiritish Shamollatgich i; 3-havo quvuri; 4-so’rish shaxtasi: 5-deraza; 6-so’rish kanali; 7-so’rish Shamollatgich i; 8-so’rish sistemasidagi yuqorigi havo quvuri; 9-Shamollatgich li so’rish shax­tasi; 10-so’rish kanallari; 11-Shamollatish-so’rish agregatlari.
Issiq zonalar uchun tarkibida KIO-13 bug’latib sovitish majmusi bo’lgan Shamollatish sistemasidan foydalaniladi. Qonditsioner havo ki-ritish uchun ishlaydigan va tom shipiga joylashtirilgan Shamollatgich lar hamda devorlarga joylashtirilgan va so’rishga ishlaydigan VO tipidagi Shamollatgich lardan iborat.
Chorvachilik va parrandachilik binolarining Shamollatish sistema-lariga qo’yidagi talablar qo’yiladi:
1. Kiritish quvurlari (shaxtalar) binoning yuqorigi yoki o’rta kesimida joylashtirilishi lozim, chunki Qishloq xo’jalik hayvonlariga yaqin va shamolining tezligi sezilarli bo’lganda ularni kasallikka chalinti-rishi mumkin. Quvurlarning deflektor va to’siqlar bilan jihozlanishi shamolning Qishloq xo’jalik hayvonlariga to’g’ri yo’nalishining oldini oladi.
2. So’rish kanallari binoning pastki, jumladan polning tag qismida joylashishi va kiritish quvurlariga yaqinligi esa 2,5 m dan kam bo’lmasligi lozim.
3. Qish oylarida kiritilayotgan havoni qizdirish uchun lokal (maxalliy) qizdirish usuli qo’llanilsa, metall sarfi kamayadi va avtomatlashtirish oson kechadi.