O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

Iste`moldagi suvning tasnifi 19-jadval

Modda	Ruxsat etilgan kontsentratsiyasi, mg/l
1	2
Temir	0,1
Marganets	0,05

Rux	5,0
Qo’rg`oshin	0,1
Xlor-ion	175-300
Nitrat	20-40
Ftor-ion	1,0
Bir atomli fenol	0,0001
Kislorod	6,0
Xlor	0,1
Margimush	0,05
Mis	3,0

Suvga ehtiyojni aniqlash va loyihalashtirish asoslari

Suvga ehtiyojni aniqlashda Chorvachilik fermasidagi hayvonlar bosh soni, tarkibi, yoshi, boqish usuli e`tiborga olinadi. Chorvachilik fermasidagi suv iste`moli yil fasliga, oyiga hatto kuniga qarab doimo o’zgaruvchan bo’ladi. Shu sababli ham iste`moli uchun tavsiya etiladigan ko’rsatkichlar ma`lumotnomalarda suv sarfining bir kecha kunduzlik o’rtacha qiymati sifatida beriladi.
20-jadval. Hayvonlarga bir kecha kunduzdagi suv sarfi me`yori

Hayvon turi	Bir boshga suv sarfi, l/bosh
1	2
Sut yo’nalishidagi sog`in sigirlar	100
Bo’rdoqichilikdagi sog`in sigirlar	80
Buqa va g`unajinlar	60
Esh qoramollar	30
Buzoqlar	20
Qo’chqor va sovliqlar	8
Yoshqo’ylar	4
Sun`iy o’stirilayotgan qo’zilar	3
Nasldor ayg`irlar	70
Biyalar toychasi bilan Biyalar va 1,5 yoshdan katga otlar	80
	60
1,5 yoshgacha bo’lgan otlar	45
Erkak cho’chqalar	25
Bo’g`oz va qisir ona cho’chqalar	25
Ona cho’chqalar, bolalari bilan	60

	2
Emizikli cho’chqa bolalari	5
O’stirilayotgan cho’chqalar	15
Bo’rdoqi cho’chqalar	15
Katga tovuqlar	0,5
Yosh tovuqlar	0,4
Katga kurkalar	0,65
O’stirilayotgan kurkalar	0,6
Katta g`oz va o’rdaklar	2,65
O’stirilayotgan g`oz va o’rdaklar	2,2

CHorva fermasi bo’yicha sutkalik o’rtacha suv sarfi, l/suv qo’yi-dagicha aniqlanadi:
Q_o’rt.sut⁼m₁q₁+ m₂q₂+...+ m_nq_n=∑_miqi
bu erda m₁,m₂…m_n —suv iste`molchi guruhlardagi hayvonlar bosh soni; q<sub>1</sub>, q<sub>2</sub>,… q<sub>n</sub>—guruhhayvonlarini suv iste`moli me`yori, l/sut.
O’rtacha sutkalik suv sarfini bilgan holda sutkalik maksimal suv sarfi hisoblanadi. Bunda hayvonlarning sutkalik suv iste`mo-lini o’zgarishi inobatga olinadi. Bu ko’rsatgich 1,3—1,4 atrofida belgilanib, sutkalik suv iste`moli o’zgarishi koeffitsienti K<sub>sug</sub> deb yuritiladi.
Sutkalik maksimal suv sarfi Q<sub>max sut</sub> teng.
Q<sub>max sut</sub> =K<sub>sut</sub> ∙Q<sub>o’rt.sut</sub>
Suv iste`molining soatlik o’zgarishi koeffitsienti, K_sut deb bir soatda iste`mol qilingan maksimal suv miqdori Q<sub>max sut</sub> ning o’rtacha iste`mol qilingan suv miqdori O_sutga nisbatiga aytiladi.
K_s= Q_{max sut}/ Q_o’rt.sut
K_s=2,5—4,5 qabul qilinadi.
Soatlik o’rtacha suv sarfi qo’yidagicha hisoblanadi, m³/soat
Q_o’rt.sut = Q_{max sut}/24
Suv ta`minoti tizimini hisoblash maksimal sekundli suv sar-fi bilan amalga oshiriladi.
Qmax= Qo’rt.sut ∙ Ks/3600
Tabiatdan inson foydalanayotgan barcha suv manbalarini ikki guruhga bo’lish mumkin: er yuzasida joylashgan suv manbalari (daryo-

31-chizma. Yer usti manbaidan suv oluvchi tizim shakli:

1—manba; 2—o’zi oqib tushish quvuri; 3—suv yig`iluvchi inshoot; 4— birlamchi ko’taruvchi nasos
stantsiyasi; 5—tozalash inshooti; 6—toza suv rezervuari; 7—ikkilamchi kutaruvchi nasos
stantsiyasi; Ya—suvbosimi minorasi; 9—suv quvuri tizimi; 10—iste`molchilar.
lar, ko’llar, kanallar, ariqlar, va hokazo) hamda er osti suv man-balari (artezian suvlari, buloqlar).
Daryolar suv sathining mavsumiy ravishda o’zgarib turishi, loyqaroq ham bo’lishi, tarkibida ko’ilab organiq moddalarni, bakte-riyalarni uchrashi bilan tasniflanadi. Shu bilan birga uning suvi-da mineral tuzlarning kamligi, yumshokdigi ma`lum.
Suv ta`minotini er yuzasidan va er ostidan ta`minlash tizimi qo’yidagi chizmalarda (31, 32-chizmalar) keltirilgan:
/±

32-chizma. Yer osti suv ta`minoti manbai tizimi:
7—burgulangan quduq; 2— nasos stantsiyasi; 3— suv quvuri tizimi; 4—iste`molchilar; 5-suv bosimi mino
Suv ta`minoti tizimi, quvurlar, montaj qilish va foydalanish qoidalari
Suv ta`minoti tizimi suvni manbadan yoki bosim minorasidan iste`molchilarga etkazib beradi. Suv ta`minoti tizimi tarmoqli berk va aylanma shaklda bo’ladi (37-chizma).
Tarmoqli berk tizim iste`molchilarga suvni faqat bir tomon-dan etkazib beradi. Bu tizim iste`molchilarni har tomonda joylashganda va kam suv iste`mol qilganda foydalaniladi. Tizimning kamchiligi uning mustahkam ishonchli emasligida, chunki tizimning biron qismi buzilsa, iste`molchilarning bir qismi suvsiz qoladi.
Aylanma suv ta`minoti — iste`molchilar joylashgan har bir nuqtani ikki tomonlama suv bilan ta`minlash imqoniyatiga ega. Tarmoqning birorta iste`molchisida buzilish bo’lsa, uni alohida to’xtatib qo’yish mumkin, bu boshqa iste`molchilarga ta`sir ko’rsat-maydi. Aylanma suv ta`minoti tarmokdagi bosimni bir xil bo’li-shi, gidravlik zarba, suv muzlashi ehtimolini pasayishi, kichik diametrli quvurlardan foydalanish mumkiyushga singari bir qator afzalliklariga ega..


37-chizsh. Suv ta`minoti tizimi: a—tarmoqpi bsrk; b—aylanma.
. Shu sababli ham loyihalashtirishda ko’p hollar-da shu tizimdan foydalaniladi. Amaliyotda tarmoqlangan va aylanma tizimlarning omixtasi bo’lgan kombinatsiyalashgan tizimdan ham foy-dalaniladi.
Quvurlar va ularni montaj qilish
Suv ta`minoti tizimida po’lat, cho’yan, asbestotsement, plastmassa va boshqa materiallardan tayyorlangan quvurlar foydalanilmoqda. CHo’yan quvurlar montaj qilish, ulash ishlarini olib borish uchun kengay-tirilgan og`izli yoki gardish (flanets) shaklida tayyorlanadi. Bir-lashtirish joylari quvurdan suv oqmasligi uchun har xil material-lardan (rezina, bitum, saqichlangan kanoptola) tayyorlangan zichla-gich qistirmalar bilan mustahkamlanadi. Ingichka silliqlangan quvur kengaytirilgan quvur og`ziga kiritiladi, fl anetsli quvurlar bolt-lar yordamida biriktiriladi.
Bosimi 10⁶ Pa/gacha va 50 mm va undan yuqori diametr talab qilingan joylarda 2—7 m uzunliqda tayyorlanadigan cho’yan quvurlar qo’llaniladi. Quvurlarni ulash, tarmoq armaturasi va boshqa tar-moqlantirish jihozlarini o’rnatish uchun mufta, uchtalik tiqin-lardan foydalaniladi.
Po’lat quvurlar diametri 15 mm va undan yuqori qilib tayyorla-nadi va bosimi 10⁶ Pa. dan baland bo’lgan suv tarmog`i tizimlarida foydalaniladi. Quvur kavsharlash, ayrim hollarda flanets va muf-talar yordamida biriktiriladi. Po’lat va cho’yan quvurlarni korroziya-dan saqlash uchun bitum, plastmassa va boshqa materiallardan tayyor-lanuvchi izolyator bilan o’rab qo’yiladi. Asbestotsement quvurlar sirtqi suv tarmog`ida, tizim bosimi 0,3; 0,6; 0,9 va 1,2 Mpa bo’lgan hollar-da foydalaniladi.
Quvurlar rezina zichlagichlar bilan mufta orqali birlashtiri-ladi. Afzalligi: bu quvurlar issiq-sovuq, korroziyaga chidamli, mas-sasi kichik, bahosi nisbatan arzon hisoblanadi. Kamchiligi: dina-mik kuchlanish va zarbalarga ko’p ham chidamli emas.
Plastmassa quvurlar hozirgi qunda suv ta`minoti tizimida keng qo’llanilmoqda. Eng ko’p qo’llanilayotgan polietilen quvurlari hisob-lanadi. Ular metalldan 6—8 marta engil, issiq-sovuq, korroziyaga chidamli va gidravlik qarshiligi kam. Eng katta kamchiligi qo’yosh radiatsiyasi ta`sirida tez emiriladi, 55°—70° S haroratda yumshaydi.
Suv quvuri armaturasi. Suv quvurlarida bosimni sozlovchi, as-rovchi, taqsimlovchi armaturalardan foydalaniladi (38-chizma).