O’zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus talim vazirligi nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

Yodid kislota ham kislorodsiz kislotalardan hisoblanadi.

Yod odatdagi haroratda qo`ngir tusli rombik, metall yaltirokligiga ega bo'lgan kristall modda. Yod bug`lari ikki atomli molekulalardan iborat. Yod molekulalarining atomlarga ajralishi 927^oS da 13% ga yetadi. Yod suvda juda oz eriydi; bu vaqtda yodning oksidlanish darajasi 0 dan +1 ga va -1 ga qadar o`zgaradi:

J₂+H₂O → HJ+HJO

Yodning gidrolizlanish konstantasi Kgid=5*10^-13. Lekin yod molekulalari qutbsiz bo'lganligi sababli yod organik erituvchilarda (spirt, benzol, efir, xloroform kabi erituvchilarda) yaxshi eriydi. Yod bilan erituvchi orasida o'zaro ta'sir borligi tufayli eritmalarning rangi gunafsha yoki qo`ngir tusli bo'ladi.

Kimyoviy jihatdan yod oksidlovchilar jumlasiga kiradi. Lekin uning oksidlash xossalari xlor va bromnikiga qaraganda kuchsizroq ifodalangan. Yodid kislotani konsentlangan fosfat kislotaga metal yodidlarini ta`sir ettirib olinadi.

3NaJ + H₃PO₄ → 3HJ + Na₃PO₄

Konsentlangan sulfat kislota ta`sir ettirib ola olmaymiz. Bunda erkin yod hosil bo`ladi.

8NaJ + 5H₂SO₄ → 3H₂S +4 J₂ +4 Na₂SO₄ +4H₂O

Galogenlar va ularning birikmalari kimyo sanoatida, tibbiyotda, oziq-ovqat sanoatida, gazlamalarni oqartirishda, vodoprovod suvini tozalashda va boshqa sohalarda ishlatiladi.

XULOSA
Kislorodsiz kislotalar vodorodni metallmas bilan biriktirish va so'ngra vodorodli birikmani suvda eritish y o`li bilan olinadi. Bunday kislotalarga HF, HC1, HBr, HJ, H₂S kiradi.

Plavik kislota xlorid kislotaga qaraganda (va boshqa vodorod galogenid kislotalariga qaraganda) juda kuchsiz kislota. Plavik kislota Au va Pt dan tashqari boshqa ko`pgina metallarni o`zida eritadi. U Pb ning faqat sirtiga ta'sir etadi. Plavik kislota shishani yemiradi; bu vaqtda shisha tarkibidagi SiO₂ plavik kislotada erib gazsimon SiF₄ hosil bo'ladi.

Xlorid kislota-HCl bu kislota rangsiz, o’tkir hidli bu kislotadan doimo vodorod xlorid molekulalari uchib chiqib turgani sababli “tutovchi” kislota ham deyiladi. Xlorid kislota oshqozon shirasining tarkibiy qismlaridan bo’lib, ovqat hazm qilish jarayonida muhim ahamiyatga ega. Agar oshqozonda ko’paysa j’ig’ildon qaynashi sodir bo’ladi. Xlorid kislota xalq xojaligida juda ko’p sohalarda ishlatiladi.

Vodorod sulfid suvda yaxshi eriydi, bunda, kuchsiz ikki  asosli sulfid kislota hosil bo`ladi. Sulfid kislotaning tuzlari sulfidlar deyiladi.Tarkibida Na<sup>+</sup>, K<sup>+</sup>, NH<sub>4</sub><sup>+</sup> ionlari tutgan sul`fidlar suvda eriydi. Og`ir metallarning sulfidlari suvda erimaydi.

Sulfid kislotaning tuzlari sulfidlar suvda erimaydi. Ishqoriy metallar  tuzlari va ammoniy sul`fid eriydi. Sulfidlarning xarakterli xossalaridan biri ularning rangli bo`lishidir. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari tuzlari rangsiz, og`ir metall tuzlari har xil rangga bo`yalgan. FeS, CoS, NiS, Ag₂S, PbS, Bi₂S₃ tuzlari qo`ng`ir-qora rangli, ZnS va СаS oq rangli, СdS, SnS, Аs₂S₃ sariq rangli, MnS teri rangli, Sb₂S₃ jigar rangli bo`ladi. Sulfid kislotadan analitik kimyoda qo`llaniladi, ya’ni kationlar shu asosda bir-biridan ajratiladi Na₂S,CaS va BaS  teridan tuklarni yo`qotish uchun ishlatiladi. ZnS – lyuminofor bo`yoqlar olishda ishlatiladi.