O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Tavakkalni tasniflash
. 
«T» ni baholashda uni «foyda» bilan solishtirish ya’ni, odam hayotini 
saqlab qolish uchun pul birligi kirgizilishi taklif qilindi. Kо‘p olimlar bunga norozilik 
bildirishdi, chunki odam hayotining bahosi yо‘q. Lekin, odam hayotini saqlab qolish uchun 
qancha mablag‘ sarf qilish kerak deganda bunday baho kerakdir. Xorijda о‘tkazilgan 
tadqiqotlarga kо‘ra, odam hayoti AKSH da 650 mingdan 7 million dollargacha baholanar ekan. 
Tavakkalni aniqlash qancha taxminiy bо‘lishiga qaramay, uni aniqlashning quyidagi tо‘rt yо‘li 
mavjud: 
1. Muhandislik yо‘li statistikaga, takrorlanishlarni hisoblashga, xavfsizlikning taxminiy 
tahliliga, «xavflar daraxti» qurishga asoslanadi.
2. Modellash yо‘li (andozalash) odamga, guruhga, kasbga ta’sir qiluvchi omillar modelini 
qurishga asoslangan va h.k. Bu yо‘l bilan hisoblashga ma’lumotlar topish ancha qiyin.
3. Ekspert (tekshirish) yо‘li ma’lumotlarni ekspertlardan (mutaxassislardan) sо‘rab yig‘ishga 
asoslangan. 
4. Ijtimoiy yо‘l odamlardan sо‘rab surishtirib, aniq xulosa chiqarishga asoslangan. 

---

32 
Bu yо‘llar «T» ni har xil nuqtai nazardan tavsiflaydi, shuning uchun hammasi birga 
qо‘llaniladi.
Tavakkalning yо‘l qо‘ysa bо‘ladigan fikr yuritish usuli
xavfsizlik texnikasi, mutlaq 
xavfsizlikni yaratib berishga asoslangan. Ammo bunday holatni (ya’ni, T=0) yaratib berish 
amalda mumkin emas. Shuning uchun, yо‘l qо‘ysa bо‘ladigan (YQB) «T» ning fikr yuritish 
usuli qabul qilinadi. «T» о‘z ishiga texnik, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jarayonlarni oladi. «T» 
da ayrim murosalarga borishga tо‘g‘ri keladi.
Texnik tizimning xavfsizligini kо‘tarish uchun iqtisodiy imkoniyatlarning cheksiz emasligi 
ma’lum. Agar xavfsizlikka qancha kо‘p xarajat qilinsa, ijtimoiy sohalarga shuncha kam xarajat 
qilishga tо‘g‘ri keladi.
Tavakkalning YQB mintaqasi shunday minimal chegaraki, unda ijtimoy va texnik mablag‘lar 
ma’lum mutanosiblikka ega (2.1.-rasm). Tavakkalni tanlashda uni hisobga olish kerak va 
jamiyat shu bilan qanoatlanishga majbur.
Jahonning ayrim mamlakatlarida, masalan, Gollandiyada tavakkalning YQB qiymati qonuniy 
asosda belgilangan. О‘lim hodisalarining maksimal YQB darajasi bir yilda 10
-6 
deb olingan. 
Odatda, tavakkalning YQB mintaqasi 10
-8
bо‘lsa, bu juda kichik qiymat hisoblanadi.
Tavakkalning YQB mintaqasi tushunchalari bizda hali qabul qilinmagan va tо‘liq amalga 
oshirilmagan. Bunday tashqari ayrim mutaxassislar bunga tanqidiy nazar bilan qaraydilar. 
Ularning fikricha, xavfsizlikni bunday baholash insonparvarlik nuqtai nazaridan yiroqdir. 
Haqiqatda esa, hozirgi mavjud usullardan, tavakkalning YQB mintaqasi usuli 2-3 daraja jiddiy 
sanaladi.