O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tillar fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT
PEDAGOGIKA UNIVERSITETI TILLAR FAKULTETI
O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI KAFEDRASI
FILOLOGIYA FANLARI NOMZODИ, DOTSENT Sh.D.EGAMOVA FAN:O‘ZBEK TERMINOLOGIYASI
DARS TURI: MA’RUZA
MAVZU: XX ASR O‘ZBEK TERMINOLOGIYASI
TOSHKENT-2022
REJA:
1.Sobiq sho‘rolar davri o‘zbek terminologiyasi.
2.O‘zbek terminologiyasining baynalmilal terminlar hisobiga kengayishi.
3. Terminologiyada yuzaga kelgan muammolarni hal etish borasidagi harakatlar.
SOBIQ SHO‘ROLAR DAVRI O‘ZBEK TERMINOLOGIYASI
XIX asrning ikkinchi yarmi - XX asr boshida o‘zbek adabiy tili xalq turmush tarzida alohida, o‘zga xos o‘rinni egalladi. Bu davr adabiy tili va uslubida jiddiy va muhim jarayonlar yuzaga keldi. Ushbu jarayonlar o‘zbek xalqi hayotida sodir bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy munosabatlarning o‘zgarishi natijasida maydonga chiqdi.
XIX asrning 70-yillaridan e’tiboran O‘rta Osiyo Rossiyaga qaram bo‘lib qoldi. Natijada mahalliy millat vakillari, xususan, ziyolilar orasida rus madaniyati ommalasha boshladi. Kapitalistik munosabatlar o‘zbek xalqi hayotga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Ayni davrda keyinchalik progressiv-demokratik, deb nom olgan o‘zbek adabiyoti shakllandi.
O‘ZBEK TILI LEKSIKASI VA TERMINOLOGIYASI UCH MANBA ASOSIDA BOYIB BORDI:


o‘zbek tilining ichki imkoniyatlari va qonunlari zamirida yuzaga kelgan terminlar: bosmaxona, nizomnoma “ustav”, nishontosh “yodgorlik”, yig‘ilish “majlis” va h.k.;
o‘zbek tili terminologiyasining jonli xalq tili so‘zlari hisobiga kengayishi yaqqol namoyon bo‘ldi: bo‘zchi, bezgak, iskaptopar arava va h.k;
RUSCHA-BAYNALMILAL TERMINLARNING O‘ZBEK TILIDA O‘ZLASHISHI:


1) ijtimoiy-siyosiy terminlar – uyezd, pristav, soldat, volost, duma va h.k.;



2) transport bilan bog‘liq tushunchalarni anglatuvchi terminlar – poyezd, vagon, vokzal, stansiya, depo va h.k;