О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat

4-MAVZU: BIOLOGIK XILMA-XILLIKNI SAQLASH MUAMMOLARI

“Muammo” organayzerini tо‘ldiring

Muammoning turi	Muammoning kelib chiqish sabablari	Muammoni yechish yo‘llari va sizning xarakatingiz
Biologik xilma-xillikni saqlash

5. MAVZU: CHIQINDILAR MUAMMOSI VA UNI HAL ETISH YO‘LLARI

Keys bayoni: Bugungi kunda insoniyat uchuneng og‘ir global muammo isish havfidir. Global isish muammosi yoki issiqxona effektiga asosiy sabab, atmosferaga har xil gazlarining kо‘p chiqarilishi yoki antropogen oqibatlar ta’siridir. Sivilizatsiya natijasida sanoat va texnika rivojlandi, avtomobillar soni keskinkо‘paydi, о‘rmonlar, о‘tloqlar kamayishi ^{tufayli atmosferada CO}2 ^{gazi miqdori oshdi. Sanoat chiqindilari qayta
ishlanmasligi ham atmosferaga chiqadigan CO}2 ^{gazining oshib ketishiga} sabab bо‘lmokda. Demak, u yoki bu tarzda hosil bо‘lgan karbonat angidrid va boshqa zararli gazlar havoga tarqaladi, ularning kо‘zga kо‘rinmaydigan zarrachalari g‘ira-shira pardalar hosil qilib, havoda muallaq suzib turadi.
Keys savollari:

1. 
   Issiqlik effektining asosiy mexanizmini izohlang?
   
2. 
   Ozon muammosini izohlang. Manba:
   
   1. 
      О‘.E.Xо‘janazarov, SH.T. Yakubjonova, “Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish” о‘quv qо‘llanma, 2018 yil.
      
   2. 
      Xо‘janazarov О‘.E. va boshqalar. Ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi. T. 2014.
      

5. MAVZU: О‘RTA OSIYOLIK ALLOMALARNING EKOLOGIK MEROSI

Buyuk mutafakkirlarimiz Abu Nasr Forobiy (A), Abu Ali ibn Sino (B), Abu Rayhon Beruniy (C)larga mansub asarlarni ajrating va mos raqamlarni jadvalning “javobi” qismiga yozing.

	1)Saydana
	2)Kitob almabodi al-insonia
	3)Mineralogiya
	4)Kitob ash-shifo
	5)Qadimgi avlodlardan qolgan yodgorliklar
	6)Risolat fi-azo al-inson
	7)Ixsoa al-ulum va al-ta’rif
	8)Tib qonunlari
	9)Kitob fi-azo al-hayvon

javobi	A-	B-	C-

5. MAVZU: MUHIT VA EKOLOGIK OMILLAR

Hayvonlarda suv balansini idora etish usullarini ajrating va jadvalning о‘ng tomoniga mos raqamlarni qо‘ying.

1. 
   ichish.
   
2. 
   terida yog‘ tо‘planishi.
   
3. 
   terining muguz qatlami.
   
4. 
   siydik qopida suv jamg‘arish.
   
5. 
   yugurish.
   
6. 
   reabsorbsiya.
   
7. 
   terlash.
   
8. 
   suv manbaini topish.
   
9. 
   guanin moddasini ajratish.
   

№	Hayvonlarda suv balansini idora etish usullari	Javob raqamlar
1.	Morfologik
2.	Fiziologik
3.	Xulqiy hatti-harakatlar

5. MAVZU: ASOSIY EKOLOGIK OMILLAR VA ORGANIZMLARNING EKOLOGIK GURUHLARI

Topshiriqlarni bajaring:


Asosiy ekologik omillarga kо‘ra tirik organizmlarning guruhlarini ajrating va jadvalning о‘ng tomoniga mos raqamlarni qo‘ying.

1. 
   gidrofit.
   
2. 
   termofil.
   
3. 
   sitsofit.
   
4. 
   mezofit.
   
5. 
   geliofit.
   
6. 
   kserofit.
   
7. 
   sukkulent.
   
8. 
   fakultativ geliofit.
   
9. 
   psixrofil.
   
10. 
    gidatofit.
    

12. 
    sklerofit.
    
13. 
    gigrofit.
    

№	Asosiy ekologik omillar	Javob raqamlar
1.	Namlik omiliga kо‘ra guruhlar
2.	Yorug‘lik omiliga kо‘ra guruhlar
3	Harorat omiliga kо‘ra guruhlar

5. MAVZU: MUHITGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI

Adabiyotlardan foydalanib quyidagi jadvalni tо‘ldiring:

Suv muhitining vakillari	Tuproq muhitining vakillari	Havo muhitining vakillari	Tirik organizmlarda yashovchilar

5. MAVZU. SUV MUHITIGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI

Topshiriqlarni bajaring


1. Gidrofitlar (A), mezofitlar (B), kserofitlar (C)ga xos xususiyatlarni aniqlang va jadvalning “javobi” qismiga yozing.

1) о‘rtacha namlikka moslashgan
2) barglari metamorfozlashgan
3) yozgi tinimga о‘tadi
4) mexanik tо‘qimasi kuchsiz rivojlangan
5) barglari yirik-yirik
6) ildiz sistemasi kuchsiz taraqqiy etgan
7) barglari qirqilgan, tuklar bilan qoplangan
8 ) vegetatsiya davri qisqa
9) vegetativ organlari shilliq bilan qoplangan
10) yarmi suvda yarmi quruqlikda joylashgan
11) vaqti-vaqti bilan suv talab qiladi
12) ildizi uzun bо‘lib, yerning chuqur qatlamidan suv oladi
javobi	A-	B-	S-

5. MAVZU: ORGANIZMLARNING MUHITGA MOSLASHUVI

Tо‘g‘ri fikrlarni aniqlang. Jadvalga “ha” yoki “yo’q” sо‘zdarini yozing. Abiotik omillarga quyidagi guruhlar kiradi.

1. 
   Iqlim, yorug‘lik, harorat, havo, namlik (har xil shakllardagi yog‘ingarchiliklar, tuproqning namligi, havoning namligi, qor qoplami);
   
2. 
   Edafik (yoki tuproq. gurunt) - tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, tuproqlarning fizik xossalari.
   
3. 
   Moslanuvchanlik-organizmlarning biror bir muhitga yoki sharoitga moslashishi
   
4. 
   Topografik (yoki orografik)-relyef sharoiti.
   
5. 
   О‘zgaruvchanlik –bir turga kiruvchi organizmlar о‘rtasidagi farqlar.
   
6. 
   Yorug‘lik, harorat, havo, namlik
   
7. 
   Tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, tuproqlarning fizik xossalari Javob:
   

A	B	C	D	E	F	G

5. MAVZU: TUPROQ MUHITIGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI

FSMU texnologiyasi

Savol	Tuproqning pestitsidlar bilan ifloslanishi
F-fikringizni bayon eting
S-Fikringiz bayoniga sabab kо‘rsating
M-kо‘rsatilgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
U- fikringizni umumlashtiring

5.