O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Qilchuvalchanglar (Nematomorpha) sinfi 
 
Qilchuvalchanglar har xil bo‘g‘imoyoqlilarda parazitlik qiluvchi 225 ga yaqin turni o‘z 
ichiga oladi. Tanasi silindr shaklda, ipsimon, ya‘ni sochga o‘xshash, uzunligi 1-2 sm dan 1,5 m 
ga yetadi (69-rasm). Parazit yashovchi lichinkasi oqish, erkin yashovchi voyaga yetgan davrida 
qoramtir-qo‘ ngir tusda bo‘ ladi. Tana bo‘shlig‘i bo‘ lmay-di. Ichki organlar oralig‘i g‘ovak 
biriktiruvchi to‘ qimasi bilan to‘lgan. 
Ichki tuzilishi.
Hazm qilish sistemasi nematodalarga o‘xshaydi. Og‘iz teshigi tanasi 
oldingi uchida joylashgan. Ichagi kloakaga ochiladi. Ko‘pchilik turlarida ichagi oldingi qismi 
reduktsiyaga uchragan. Ayirish va qon aylanish sistemasi bo‘lmaydi. Nerv sistemasi tanasi 
oldingi qismida joylashgan nerv halqasi va undan ketadigan qorin nerv stvolidan iborat. Sezgi 
organlari kuchsiz rivojlangan. Jinsiy sistemasi ayrim jinsli. Jinsiy bezlari bir juft. Ularning yo‘ li 
orqa ichakka ochiladi. Orqa ichakning bu qismi kloaka deyiladi. 
Qilchuvalchanglar metamorfoz orqali rivojlanadi. Lichinka voyaga yetgan davridan 
keskin farq qiladi. Lichinkasi asosan, hasharotlarda (ko‘proq ko‘pincha o‘laksaxo‘rlar, vizildoq 
qo‘ng‘izlar, chigirtkalarda) parazitlik qiladi. Chuvalchang oziqlanib bir oz o‘sgandan so‘ng 
hasharot terisini teshib, suvga chiqadi. Birmuncha vaqt suvda suzib yurib, voyaga yetadi va 
urug‘lanadi. Ana shundan so‘ng urg‘ochi chuvalchang uzun ipga tizilgan tuxumlarini suv 
ostidagi narsalarga yopishtirib qoyadi. Tuxum qoygan qilchuvalchang halok bo‘ ladi. Lichinkalar 
esa bir oz vaqt suvda yoki nam joylarda yashaydi. So‘ ngra hasharotlar (yoki ularning suvdagi 
lichinkasi) terisini teshib, tanasiga kirib oladi. Quruqlikda yashaydigan hasharotlar esa 
zararlangan hasharotlarni yeb, chuvalchangni yuqtiradi.