O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Mavzuning mazmuni: 
G‘ovak tanalilar - o‘troq yashovchi tuban ko‘p hujayrali hayvonlar. Asosan dengizlarda, 
ayrim vakillari chuchuk suvlarda tarqalgan. To‘qima va organlari rivojlanma-gan, tanasi bir 
necha xil hujayralardan va hujayra orasidagi moddalardan iborat. Tana bo‘shlig‘i xoanotsitlar 
deb ataladigan yoqali xivchinli hujayralar bilan qoplangan. Nerv sistemasi rivojlanmagan. 
Tanasida juda ko‘p mayda teshikchalari va ulardan tana bo‘shlig‘iga qarab ketadigan naychalari 
bo‘ladi. Ana shu naychalar orqali g‘szaktanlilar tanasidan to‘xtovsiz suv o‘tib turadi. Deyarli 
hamma vakillari ohaktosh (SaS0
3
) yoki silikat (Si0
2
)dan iborat mineral yoki organik skeletga 
ega. 

Tuzilishi.
Tana shakli xaltaga yoki chuqurroq qadahga o‘xshash, lekin bir qancha 
turlari muayyan shaklga ega bo‘lmaydi. Tanasi sirtidagi juda ko‘p mayda teshikchalar orqali 
paragastral tana bo‘shlig‘i tashqi muhit bilan bog‘langan. Bu bo‘shliq tanasining yuqori 
tomonidagi teshik - 
oskulum
orqali tashqi muhitga ochiladi. Ko‘pchilik g‘ovaktanalilar 
mezogleyasi qalin bo‘lib, unda har xil hujayralar tartibsiz joylashgan.
Fovaktanalilar tanasi ikki qavat hujayralardan iborat. — tashqi ektoderma va tana bo‘ 
shlig‘ini qoplab turadigan endoderma hujayralaridan iborat. Ektoderma va endoderma oralig‘ida 
mezogleya deb ataladigan strukturasiz kavat joylashgan. Ko‘pchilik g‘ovaktanlilar mezogleyasi 
qalin bo‘lib, unda har xil hujayralar tartibsiz joylashgan (28-rasmga qarang). Skelet ana shu 
mezogleyada hosil bo‘ladi. Ektoderma yassi hujayralardan iborat. Ektoderma hujayralaridagi 
mayda teshikchalar juda ingichka naychalar orqali paragastral bo‘shliq bilan tutashgan. En-
doderma uzun xivchinli silindrsimon hujayralar - xoanotsitlardan iborat. Xivchinlar asosini 
yupqa membrana pardadan iborat yoqacha o‘rab turadi. G‘ovaktanalilar tuzilish xususiyatiga 
ko‘ra askon, sikqon va leykon deb ataladigan guruhlarga bo‘linadi (27-rasm). Askon eng sodda 
g‘ovaktanlilar uchun xos bo‘ladi. Bunday g‘ovaktanlilarning mezogleyasi qalin bo‘lmaydi; 
ektodermadagi poralar ingichka naychalar orqali bevosita yoqachali xivchinli hujayralar bilan 
qoplangan paragastral bo‘shliqqa ochiladi. Ko‘pchilik g‘ovaktanlilarda askon faqat embrional 
rivojlanish davrida ko‘rinadi. Ontogenezda askon murakkablashib, sikonni hosil qiladi. 
Murakkablashuv mezogleyani qalinlashib, alohida kameralarni hosil qilishidan hamda xivchinli 
endoderma hujayralarini kameralar ichida joylashishidan iborat. Leykonda mezogleya yanada 
ko‘proq qalinlashadi, xivchinli kameralar mezogleyaga ko‘proq botib kiradi. Leykonning 
mezogleyadagi kameralari olib keluvchi naychalar orqali tashqi muhit bilan, olib ketuvchi 
naychalar orqali paragastral bo‘shliq bilan bog‘langan. Sikon va leykonning paragastral 
bo‘shlig‘i ham yassi ektoderma hujayralar bilan qoplangan. G‘ovaktanlilarning xivchinli 
kameralari juda ko‘p. Masalan, boyi 7 sm, eni 1 sm leyqoniyaning xivchinli kameralarining soni 
2 mln dan oshadi.