O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

4.Oilaviy munosabatlarning asosiy bosqichlari.
 
 
1. 
Uchrashish davri
-boshqa jins vakilidan tajriba 
olish, nikoh sherigi o‘zini ruhan yaqin kishisini 
tanlash. Ba’zilar uchun bu davr haddan tashqari 
cho‘ziladi. Yoshlar o‘z oilasi ichida yolg‘on 
sabablarga ko‘ra nikoh oldini olish mumkin lekin 

---

261 
shu yo‘l bilan ham ular ota-onalari bilan bo‘lgan kelishmovchilik va ziddiyatli 
munosabatlar kishanlaridan o‘zlarini ozod qilish uchun muddatidan oldin 
turmushga intilishlari mumkin yoki sevgan insoni bilan nikoh qurishga sharoiti 
yo‘l qo‘ymaydi (iqtisodiy ta’minlanmaganlik, uy-joy muammosi, va boshqalar.). 
2. 
Nikoh va farzandsiz bosqich
. Bu bosqichda er-xotinning ijtimoiy holati 
o‘zgaradi va oilaning tashqi va ichki chegaralarini aniqlash kerak bo‘ladi. Ijtimoiy, 
hissiy, jinsiy va boshqa muammolar yuzaga kelishi mumkin. 
His-tuyg‘ular shiddatidagi o‘zgarishlarni qabul qilish, ota-onalar bilan 
psixologik va fazoviy masofani o‘rnatish, oilaning kundalik hayotini tashkil 
etishda 
hamkorlik 
tajribasiga 
ega 
bo‘lish, oilaviy rollarni dastlabki 
muvofiqlashtirishni qabul qilish va o‘tkazish lozim. Bu bosqichda har bir turmush 
o‘rtog‘ining mansabi va birinchi farzand ko‘rish imkoniyati masalalari muhokama 
qilinadi. 
3. 
Yosh bolali yosh oila.
Otalik va onalik bilan bog‘liq rollarning bo‘linishi, 
ularni muvofiqlashtirish, yangi oilaviy turmush sharoitlarini moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash, yuqori jismoniy va ruhiy yuklarga moslashish, er-xotinning oiladan 
tashqaridagi umumiy faoliyatini cheklash, yolg‘iz qolish imkoniyatining kamligi 
va boshqalarinobatga olinadi, er-xotinlar ota-onalik vazifasini amalga oshirish 
boshlanishiga o‘tadilar. Ota-ona mavqeini shakllantirish ko‘p jihatdan hal qiluvchi 
jarayon bo‘lib, har ikkala ota-ona uchun ham inqiroz bo‘lib, u asosan oilada bolalar 
rivojlanishining taqdirini, bola-ota-ona munosabatlarining tabiatini va ota-ona o‘z 
shaxsining rivojlanishini belgilaydi. Ota-onaning yangi rollari paydo bo‘ladi; 
ularning ota-onalari bobo-buvilari (katta-bobo) bo‘ladilar. 
Bu davrning juda muhim muammosi faqatgina oila bilan cheklangan 
onaning o‘z-o‘zini anglash muammosi bo‘lishi mumkin. U erining faol hayotiga 
nisbatan norozilik va hasad his-tuyg‘ulariga ega bo‘lishi mumkin. Nikoh xotinning 
bola tarbiyasiga bo‘lgan talablari oshgani sayin buzila boshlashi mumkin, er esa 
xotini va bolasining o‘z ishi va mansabiga aralashayotganini sezadi. 
4. 
Maktab bolalari bilan oila (o‘rta yoshli oila).
Bolaning maktabga kirgan 
vaqti ko‘pincha oilada inqiroz boshlanishi bilan kechadi. Ota-onalar o‘rtasidagi 
ziddiyat yanada oydinlashadi, chunki ularning o‘quv faoliyati mahsuli jamoatchilik 
kuzatuvi ob’ektiga aylanadi. Ular birinchi marta bolaning ulg‘ayib, uydan chiqib 
ketishi va ular bir-birlari bilan yolg‘iz qolishlarini boshdan kechirishadi. 
5. 
Bolalarni tark etadigan yetuk oila. 
Odatda oila rivojlanishining bu 
bosqichi er-xotinning o‘rta hayot inqiroziga mos keladi. Bolalar uyda kamroq 
bo‘ladi va ular oilada ayniqsa muhim rol o‘ynaganini anglaydilar. Ehtimol, bolalar 
orqali ota-onalar bir-birlari bilan muloqot qilishgan, yoki ularga g‘amxo‘rlik qilish 
va ularga bo‘lgan muhabbat er-xotinni birlashtirgani oydinlashadi. Ota-onalar 
to‘satdan bir-biri bilan gapirish uchun munosabat o‘rnatish uchun biron bir mavzu 
tpolmasligi 
mumkin. 
Bolalar 
tug‘ilishi 
tufayli 
kechiktirilgan 
eski 
kelishmovchiliklar va muammolar birdan avj oladi. 

---

262 
Faqat bitta ota-ona bo‘lgan oilalarda bolaning ketishini yolg‘iz qolganlarida 
keksalikning boshlanishi deb his qilishlari mumkin. To‘laqonli oilalarda bu davrda 
ajralishlar soni ko‘payadi. Ko‘pincha, bu vaqtga kelib oilaning muammolarni hal 
qilish uchun ham, ulardan qochish uchun ham ishlab chiqilgan stereotiplar yetarli 
emas. Bu bosqich yuqori darajadagi xavotir bilan ajralib turadi. Oilaviy 
munosabatlarga xos bo‘lgan sevgi, umidsizlik, nikohdan sub’ektiv qoniqish 
hissining pasayishi tajribalari er-xotin munosabatlaring keskinlashuviga olib 
keladi. Ajrimlar bu bosqichda kam emas chunki, hayot safarining oxiri qayta 
ko‘rib chiqish va shaxsiy o‘sishi uchun yangi hayot maqsadlari va yangi 
imkoniyatlar uchun boshqa insonni topish orqali o‘z-o‘zini amalga oshirish, yangi 
imkoniyatlarni topish, hissiy yaqin munosabatlarni yo‘lga qo‘yish uchun er-
xotinning istagini aks ettiradi. Boshqa hamkor qidirish, hayot natijalarini salbiy 
qayta ko‘rib chiqish va bir urinish sifatida "toza shifer bilan hayot boshlash" bu 
davrga xosdir. O‘rta hayot inqirozining bunday yechimi shaxsiy axloqiylikning 
yetishmasligi va avvalgi oila tizimining resurslarini safarbar qilish asosida yoshga 
oid rivojlanish muammolarini konstruktiv ravishda hal qila olmaslik bilan bog‘liq. 
6. 
Qarish yoshdagi oila
. Bu bosqichda, katta oila a’zolari nafaqaga 
chiqishadi ushbu bosqichda oilaviy munosabatlar qayta tiklanadi va oilaviy 
vazifalarga yangi mazmun beriladi 
7. 
Oilaviy hayot siklining oxirgi bosqichi.
Oilaviy hayot siklining avvalgi 
bosqichlaridan farqli o‘laroq, uning roli tuzilishini o‘zgartirish zarurati er-
xotinning notekis qarishi va ularning avvalgi imkoniyatlarini yo‘qotishi bilan 
belgilanadi. Kasbiy faoliyatni tugatish omili ham katta ahamiyatga ega. 
Ayollar ancha muvaffaqiyatli va nafaqaxo‘r vaziyatga tezroq moslashishadi. 
Ular, odatda, oilada uy bekasi dam olish tashkilotchisi va h.k sobiq maqomini 
saqlab qoladi. Oilada erning roli ko‘pincha "boquvchi" roli bilan chegaralanadi. Ish 
bilan bandlikni tugatish taqdirda, u bu rolni yo‘qotadi va oilada unga nisbatan talab 
yo‘qolganini his qiladi. 
Oila hayotining bu bosqichida o‘rta avlod ayniqsa muhim rol o‘ynay 
boshlaydi, o‘rta avlod kasal va yordamga muhtoj keksa ota-onalarni hissiy qo‘llab-
quvvatlash va parvarish qilish ularga bog‘liq. Bu bosqichda xarakterli yana bir 
muammo bevalik va turmush o‘rtog‘ining halok bo‘lishidan so‘ng hayotni yangi 
modeli shakllantirish hisoblanadi.