O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

milliy g‘urur
ni sof ijtimoiy psixologik 
fenomen sifatida o‘rganish, uning yoshlarda mafkuraviy immunitetning 
shakllanishidagi roliga aloqador psixologik mexanizmlarni tadqiq etishni 
ko‘ndalang qilib qo‘yadi. Chunki ko‘pincha milliy g‘urur tufayli ayrim shaxslarda 
boshqa millatlarni mensimaslik, ulardagi g‘urur yoki milliy hislarni tan olmaslik 
hollari kuzatilishi mumkin. Umuman, bizning fikrimizcha, milliy adovatlar asosida 
yotgan etnotsentrizm va milliy g‘ururning salbiy ko‘rinishlari boshqa millatlarning 
tarixini, ularning an’analarini, tili va hokazolarini bilmaslikdan kelib chiqadi. 
Milliy psixologiya bo‘yicha o‘tkazilishi lozim bo‘lgan tadqiqotlarning 
maqsadlaridan biri ham boshqa millatlar psixologiyasini bilib, uni boshqa 
millatlarga yetkazish tufayli, har bir millat vakiliga hurmat - izzat hissini 
kuchaytirishdir. Chunki o‘zini hurmat qilmagan odam boshqani hurmat qilmaydi, 
buning uchun esa o‘z psixologiyasini ham, o‘zgalar psixologiyasini ham bilishi 
kerak. Shundagina shaxslararo ziddiyatlarga barham berilishi mumkin. Bu narsa 
millatlar psixologiyasiga ham xosdir. Ya’ni, fan jamiyatga shunday etnografik va 
etnopsixologik ma’lumotlar majmuini yaratib berishi lozimki, undagi ma’lumotlar 
asosida katta guruh hisoblangan millatlar psixologiyasini ham boshqarish mumkin 
bo‘lsin. 

---

246 
Fransuz psixologi G.Lebon omma va olomon psixologiyasini atroflicha 
o‘rganishga harakat qilgan. XX asr boshlarida uning “Olomon, xalq psixologiyasi” 
kitobi chiqdi. Kitobda u olomonga xos psixologik xususiyat va holatlarni 
tasvirlaydi. 
1.
Olomon hatti-haraktalarining stixiyali bo‘lishi. Bunda hatti-harakatlarni ayni 
paytda hissiy holat boshqaradi. Olomon o‘ziga yoqadigan fikrnigina 
eshitadi. Hatto, u bema’ni bo‘lsa ham. 
2.
Olomon ichki strukturasi ma’lum tarzda shakllanmagan, vazifalar 
taqsimlanmagan bo‘ladi. Natijada ta’sir kuchiga ega bo‘lganlider bo‘lmaydi.
3.
Odamlar o‘zlarida to‘planib qolgan norozilik kayfiyatini yoki energiyani 
chiqarish uchun imkoniyatdan foydalanishga harakta qilishadi. 
G.Lebon o‘zining asarida uyushmagan kishilar birligida inson hatti-
haraktalarining umumiy qonuniyatlarini ochishga harakat qilgan. Uning 
ta’kidlashicha inson ko‘pchilik xususan, olmon ichida o‘z intellekt darajasini 
tushirib yuboradi. Olomon ichida inson ancha ishonuvchan, jahldor, tajavuzkor, 
sabrsiz, ahloqsiz, hatto hayvondek o‘zini tutishi mumkin deb hisoblaydi. G.Lebon 
birinchilardan bo‘lib, olomon ta’sirida inson psixologiyasi va xulq-atvordagi 
OLOMON
Sust
Odatiy olomon
Tasodifiy olomon
Ekspressiv 
olomon
Faol
Аgressiv 
olomon
Ekstatik olomon
Boʼysundiruvchi 
olomon
Vaximali 
olomon

---

247 
spesifik o‘zgarishlarni o‘rgandi. Bu deindividualizatsiya – o‘z shaxsini yo‘qotish 
deb nomlanadi. G.Lebon deindividualizatsiyalanish sabablarini ko‘rsatishga 
harakat qilgan. 
1. Deindividualizatsiyaning vaziyatli sabablari: 
a) anonimlik b) emotsional qo‘zg‘aluvchanlikning yuqori darajasi v) inson 
diqqatini o‘zgarishi hatti-haraktalarga emas balki atrofda sodir bo‘layotgan 
narsalarga qaratilishi; 
2. Yuqoridagi sabalar ta’sirida yuzaga chiqqan deindividualizatsiyani kuchayishiga 
olib keluvchi ijtimoiy-psixologik holatlar: 
a) guruhning yuqori faolligi b) individning ong va o‘zini boshqarish darajasini 
tushib ketishi; 
3. Deindividualizatsiyanin oqibati:
a) impulsiv haarkatlarning vujudga kelishi b) o‘zining hatti-harakatlarini boshqara 
olmaslik v) atrofdagi insonlarning baholariga qiziqishning pasayishi g) hatti-
harakatlarni aqliy rejalashtirish va to‘g‘ri baholashga qodir bo‘lmaslik. Bularning 
barchasi shaxssizlik holatiga olib keladi.
Omma kabi katta guruhda bir qator jarayonlar yuz beradi. Bu jarayoshlar 
majoziy ma’noda odamdan odamga yuqib ketaveradi. Shu hodisaninng o‘zi 
ommani boshqarishda va ularni boshqarishda qiyinchilik tug‘diradi. Lekin 
olimlarning fikricha, bunday ko‘rinishdagi hodisalrning yuqishi shaxsnnig o‘zini 
anglash darajasiga bog‘liq hisoblanadi. Quyida shu jarayonlarning ba’zilariga 
to‘xtalib o‘tamiz. 
Vahima shaxsning shunday holatiki, bunda u xavotir, xavsirash kuyiga 
tushib qoladi. Shaxs vahimaga tushuyotgan vaziyat yuzasidan yoki ma’lumotning 
ko‘pligidan yoki kamligida shunday natija kelib chiqadi. 1938 yil 30 oktyabrda 
AQShning radiokallarindan birida G.Uellsning “Olamlar jangi” asari diktor 
tomonidan boshidan oxirigacha o‘qib eshitirilgan. Diktor asarni o‘qishdan oldin 3 
marta bu badiy asar ekanligini ogohlantirgan bo‘lsada, 1200000 odam vahimadan 
psixoz holatiga tushib qolgan. Bunda ular marslliklar yerni ishg‘ol qilishadi degan 

---

248 
vahimaga tushishgan. Eng qizig‘i 400000 ga yaqin inson “shaxssan o‘z ko‘zlari 
bilan marsliklarni ko‘rganliklarini” davo qilib chiqishgan. 
Suggestiya bu ommada odamlarga ta’sir ko‘rsatish va o‘z fikrini o‘tkazish 
bilan bog‘liq jarayosh hisoblanadi. Ta’sir qildirayotgan inson suggestor, ta’sir 
qilinayotgan inson suggerend deb nomlanadi. Suggestiya shaxsning notanqidsiz 
idrokki bilan bog‘liq.