O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

2.Oilaviy hayotga tayyorlik muammo sifatida.
 
Oila 
har 
bir 
xalqning, 
millatning 
davomiyligini 
saqlaydigan, 
milliy 
qadriyatlarning rivojini ta’minlaydigan, yangi 
avlodni dunyoga keltirib, uni ma’naviy va 
jismoniy 
barkamol 
qilib 
tarbiyalaydigan, 
jamiyatning 
asosiy 
negizi 
hisoblanuvchi 
muqaddas maskandir. Oila tabiatning eng 
go‘zal mo‘jizalaridan biri 
Oila qadriyatlarining tiklanishi va qarindoshlik munosabatlari o‘z umrini 
tugatgan oila-urug‘ munosabatlarini abadiylashtirishni emas, balki har bir oilaning 
iqtisodiy, madaniy, kasb-kor jihatdan ravnaq topishini anglatadi. Oila va oila 
muammolari hamisha davlatning diqqat-e’tibori va himoyasida bo‘lib kelmoqda. 
Er-xotinlik va oilaviy munosabatlarning barqarorligi yoshlarning oilaviy 
hayotga tayyorligiga, ya’ni oilaviy hayotga ijobiy emotsional munosabatni 
ifodalaydigan shaxsning ko‘rsatmalarining butun boshli tizimiga bog‘liq. Bugun 
birga yashaydigan va rasmiy ravishda nikohni qayd etishdan qochadigan 
yoshlarning soni tobora oshib bormoqda. Bunday holat birga yashash 
munosabatlarining psixologik mohiyati, birga yashovchilarning yetuklik darajasi 
va ularning fuqarolik nikohi istiqboliga yo‘nalganlik darajasini aniqlashtirishga 
yordam beradigan bir qator savollarni keltirib chiqaradi. Shunday qilib, nikohga 
tayyorlik shunday yetuklikning mezonlaridan biri bo‘lib, tadqiqotchi uchun 
qiziqarli mavzu bo‘lib bormoqda, chunki u, bir tomondan yoshlarning ijtimoiy 
ko‘rsatmalarining yaqqol ko‘rinadigan yig‘indisi bo‘lib, va, ikkinchi tomondan, 
psixologik hodisa (fenomen) hisoblanadi, unda fuqarolik nikohiga intilishning 
asosida yotadigan ehtiyoj va motivlarning mavjudligi yoki yo‘qligi aks etadi 
(masalan, sevimli inson haqida qayg‘urishga tayyorlik, ota-onalikka bo‘lgan 
ehtiyoj, ma’naviy o‘zaro almashish va boshqalar). Bu hozirgi jamiyatdagi 
nikohning o‘rni va uning to‘laqonli amalga oshirishni to‘g‘ri tushunishga 
qaratilgan ijtimoiy talabga to‘liq mos keladi. Umuman, yoshlarning oilaviy 
hayotga tayyorlash, oila va nikoh haqida adekvat tasavvurlarning demografiya 

---

256 
sohasida mavjud jiddiy vaziyat sharoitlarida shakllantirish dolzarb jiddiy 
umumdavlat muammo hisoblanadi.
Yosh avlodni axloqiy tarbiyalashning eng muhim jihati hozirgi kunda 
yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashni tashkil yetishdir. Yoshlarda oila va 
nikohning ma’naviy-psixologik asoslari, oilaviy va oilaviy munosabatlarda xulq-
atvorni tartibga solish haqidagi g‘oyalar tizimini shakllantirish dolzarb ehtiyojdir
13
. 
Oila hayotiga keng ma’noda tayyorgarlik ko‘rish bir qator vazifalarni hal 
etishni o‘z ichiga oladi, ularning aksariyati shaxsni shakllantirish bo‘yicha umumiy 
tarbiyaviy ishlar vazifalari bilan bevosita bog‘liq. Shaxsning axloqiy shakllanish 
asoslari yoshlarni oilaviy hayotga maxsus tayyorlash poydevorini yaratadi. 
Shuning uchun ham yosh avlodni oila va nikoh munosabatlariga tayyorlashning 
asosiy vazifalaridan biri bo‘lajak oila kishisi shaxsini shakllantirishdir. Asosiy 
e’tiborni axloqiy ongni shakllantirish, axloqiy fazilatlarni, odatlarni rivojlantirish, 
yoshlarning axloqiy ongi, xulq-atvori va his-tuyg‘ularni birligini tarbiyalash, 
yoshlarning axloqiy saviyasini oshirishga qaratilmoqda. Tor ma’noda, demak, 
bo‘lajak oila va nikoh rollarini samarali ijro etish uchun yoshlar oilaviy hayot 
sohasida muayyan bilim, ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishlari kerak. 
Oilaviy hayotga tayyorlashning muhim vazifasi yigit-qizlar o‘rtasida oila va 
nikoh munosabatlari sohasida adekvat munosabatni shakllantirishdan iborat. 
Bo‘lajak oila va nikoh rollarini samarali bajarish uchun yosh shaxs mustahkam, 
baxtli oila va oila vazifalarini (reproduktiv, tarbiyaviy, iqtisodiy va h.k.) 
mas’uliyatli bajarishga qaratilgan ijobiy munosabatlar tizimiga ega bo‘lishi 
lozim.). Umuman olganda, insonning oilaga bo‘lgan ehtiyojini, uning zarurligi va 
muqaddasligiga ishonishini tasdiqlash kerak shuningdek, insonning oila qadrini, 
uning jamiyatdagi o‘rni va shaxs rivojlanishi uchun ahamiyatini anglash; oilaviy 
hayot idealini shakllantirish va sozlash; farzand ko‘rishga psixologik tayyorlik va 
ularni to‘g‘ri tarbiyalash istagini shakllantirishdan iborat. 
Yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda alohida vazifa nikohga bo‘lgan 
motivatsiyani, turmush o‘rtog‘ini ongli tanlashga psixologik tayyorlikni 
shakllantirish va ularning shaxsiy jozibadorligini aniqlashtirishdan iborat. Shu 
bilan birga, bu sohada yetarli ma’lumot, kerakli ma’lumotlarni o‘zlashtirishni 
ta’minlash, sevgi, nikoh, oila, zamonaviy o‘g‘il-qizlarning qadriyat yo‘nalishlari 
haqida mavjud g‘oyalarni aniqlash muhimdir. 
Keng ma’noda, yosh avlodni kelajakdagi oilaviy hayotga tayyorlashdan 
maqsad-nikoh va oilaviy munosabatlarni muvaffaqiyatli qurish va ularni 
uyg‘unlashtirish, nikoh barqarorligini ta’minlash va mas’uliyatli nikoh va ota-
onaga munosabatni rivojlantirishga qodir bo‘lgan oilaviy insonning faol hayotiy 
pozitsiyasini shakllantirishdir. Bularning barchasi yoshlar uchun oilaviy hayotning 
eng muhim jihatlari haqida yetarli ma’lumotni yemas, balki tegishli semantik 
13
Дружинин В.Н. Психология семьи/ Екатиринбург 2000г- 205стр 

---

257 
munosabat, qarama-qarshi jinsdagi odamlar bilan muloqot qilishning amaliy 
ko‘nikmalarini yaratish va jinsiy ijtimoiylashuvni amalga oshirishni ham nazarda 
tutadi. 
Bo‘lajak oila a’zolarini yuqori sifatli tayyorlash jihatlaridan biri-bo‘lajak oila 
hayotidan xabardorlik darajasidir. Bunday xabardorlik oila va nikoh haqidagi 
bilimlar majmuasi, oila va nikoh munosabatlari sohasidagi ko‘nikmalar bilan 
belgilanadi va quyidagi tarkibiy qismlardan iborat : 
1)