O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

 
Asosiy metodlar 
Kuzatish 
Psixologik  holatlarning  sabablarini 
ilmiy  tarzda  tushuntirib  beruvchi 
tadqiqot metodi. 
 
Eksperiment 
Psixologik 
ma’lumotlarni 
aniqlashga 
qaratilgan  sharoitlarni  yaratish  maqsadida 
tadqiqotchining 
tekshiriluvchi 
faoliyatlariga faol aralashuvi 
Hayotiy 
kuzatish 
ma’lumotlari-ni 
qayd 
etish 
bilangina 
cheklanib, 
tasodifiy 
xarakterga ega
. 
Ilmiy 
kuzatish 
ma’lumotlar-ni 
qayd 
qilishdan 
ularning 
ichki 
mohiyatini 
tushuntirib 
berishga  o‘tish, 
uning 
zaruriy 
sharti  –  aniq  reja 
va 
natijalarni 
maxsus  kundalik 
yoki 
bayonnomalarda 
Laboratoriya 
eksperimenti 
maxsus 
yaratilgan  sharoitlarda, 
maxsus  (apparaturalar) 
asbob 
uskunalar 
yordamida  o‘tkaziladi. 
Tekshiriluvchi 
xatti-
harakatlari 
ko‘rsatma 
orqali belgilanadi.
 
Tabiiy 
eksperiment 
oddiy 
hayotiy 
sharoitlarda 
o‘tkazilib,  turli 
yosh  davrlarida 
bilish 
imkoniyatlarini 
o‘rganish  uchun 
qo‘llaniladi. 
 

---

16 
 
qayd etishdir
. 
 
 
Psixologik-pedagogik  eksperiment 
Aniqlovchi 
 
Shakllanti-
ruvchi 
 
Nazorat 
 
 
 
 
Yordamchi metodlar 
Faoliyat mahsulini tahlil qilish  
Tarjimai hol metodi 
Sotsiometriya  
Anketa  
Suhbat 
Egizaklar metodi  
Test 
 
 
 
1.
 
Kuzatish metodi. 
Kishining har kungi psixik faoliyatini odatdagi hayot va
 
sharoitlarida tahlil qilishdan iboratdir.
 
 
Yosh  davrlari  psixologiyasi  va  pedagogik  psixologiyada  bu  metodning  ob’ektiv 
(tashqi)  va  sub’ektiv  (o‘zini-o‘zi)  kuzatish  turlari  mavjud.  Inson  psixikasidagi 
o‘zgarishlarni kuzatish uchun quyidagilar amalga oshiriladi: 
 
a)kuzatishning maqsadi, vazifasi belgilanadi;  
b) kuzatiladigan ob’ekt tanlanadi; 
 
v) sinaluvchining yoshi, jinsi haqida ma’lumotlar to‘planadi; 
g)tadqiqot o‘tkazish vaqti rejalapggiriladi; 
 d)kuzatish qancha davom etishi qat’iylapggiriladi; 
 
ye
) kuzatish insonning qaysi faoliyatida (o‘yin, o‘qish, mehnat, 
sportda) amalga oshirilishi tavsiya etiladi; 
yo) kuzatishning shakli (yakka, guruh, jamoa) tayinlanadi; 
 
j) kuzatilganlarni qayd qilib borish vositalari (kundalik, suhbat 
daftari, kuzatish varaqasi, magnitofon, videomagnitofon va 
boshqalar) taxt qilinadi. 
Kuzatish intervallari yoshga bog‘liq bo‘lishi kerak. 
Tug‘ilgandan 2 - 3 oygacha – har kuni 
2 - 3 oydan - 1yoshgacha – har hafta 
Ilk bolalik ya’ni 1 – 3 yoshda – har oyda 
3 yoshdan 6 – 7 yoshgacha – yarim yilda 1 marta 
7 – 11 yoshda – 1 yilda 1 marta kuzatish  o‘tkazilishi zarur. Kuzatish — universal 
metod  bo‘lib,  turli  vaziyatlarda  ishlatiladi.  Ilmiy  kuzatish  hayotiy  (ilmiy 
bo‘lmagan) kuzatishdan tubdan farq qiladi. Hayotiy kuzatish  – kundalik hayotda, 
rejasiz amalga oshirilib, turli tasodiflarga bog‘liq bo‘ladi. Kuzatish ilmiy bo‘lishi 
shu  bilan  bir  qatorda  psixologik-pedagogik  kuzatish  bo‘lishi  uchun  bir  qancha 
talablarga amal qilishi lozim: 

---

17 
 
1. Maqsadga yo‘nalganlik. Umuman o‘quvchini emas, balki uning shaxsiy sifatlari 
qonkret  namoyon  bo‘lishini  turli  vaziyatlarda  va  faoliyatning  har  xil  turlarida  – 
o‘yin, o‘qish, mehnat, muloqat jarayonida kuzatish. 
2.  Reja.  Kuzatishni    boshlashdan  oldin  muayyan  vazifalar  belgilanishi  (nimani 
kuzatish), reja tuzilishi (vaqti va vositalari), ko‘rsatkichlari aniqlab olishi (nimani 
qayd etish), bo‘lishi mumkin bo‘lgan xatolar va ularni oldini olish yo‘llari, taxmin 
qilinayotgan  natijalarni  o‘ylab  olishi  lozim.  Bunda  kuzatilayotgan  xususiyat  aniq 
belgilanishi  lozim  (ular  ko‘p  bo‘lmasligi  zarur).  Kuzatishdan  maqsad  xulq-
atvordagi  topilgan  kamchiliklarni  to‘g‘irlash  yo‘llarini  ishlab  chiqish  bo‘lmog‘i 
lozim. 
3.  Mustaqillik.      Kuzatish  yo‘l-yo‘lakay  qilinishi  lozim  bo‘lgan  emas,  balki 
mustaqil ravishda o‘tkazilishi kerak bo‘lgan vazifa bo‘lmog‘i lozim. 
4.Tabiiylik.  Psixologik-pedagogik  kuzatish  o‘quvchilar  uchun  tabiiy  sharoitlarda 
o‘tkazilishi  lozim.  U  o‘qituvchining  ishtirokisiz  o‘tkazilishi  zarurki,  o‘quvchi 
kuzatilayotganini sezmasin. 
5.  Tizimlilik.  Kuzatish  o‘qituvchining  xohishi  bilan  emas,  balki  doimiy  reja 
asosida, tizimli ravishda yoki rejalashtirilgan ma’lum oraliqdan so‘ng o‘tkazilishi 
zarur. 
6.  Ob’ektivlik.  Kuzatish  jarayonida  o‘z  taxminlarini  emas,  ob’ektiv  fakt,  harakat, 
o‘quvchilar  xulq-atvorining  ob’ektiv  xususiyatlarini  qayd  etish  va  shu  asosda 
xulosa chiqarish lozim. 
7.  Qayd  etish.  Olingan  barcha  ma’lumotlar  ma’lum  tizimda  qayd  etilishi  lozim. 
Olingan  natijalar  kuzatish  jarayonida  yoki  uni  o‘tkazilgandan  so‘ng  darhol  qayd 
qilishi kerak. 
 Kuzatish orqali turli odamlarning diqqati, his-tuyg‘ulari, nerv sistemasining tashqi 
ifodalari,  temperament  xususiyatlari,  imo-ishoralari,  sezgirligi,  nutq  faoliyati  va 
hokazolari  o‘rganiladi.  Ammo,  o‘ta  murakkab  ichki  psixologik  kechinmalar, 
yuksak  hissiyotlar,  tafakkur,  mantiqiy  xotira  va  aql-zakovatni  tadqiq  etishga  bu 
metodning imkoni yetmaydi.