O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

O‟rgimchaksimonlarning xilma-xilligi 
Chayonlar  (Scorpiones)  turkumi.  Chayonlarning  tanasi  yaxlit  boshko‘krak  va  ko‘p 
bo‘g‘imli qorindan iborat. Pedipalpasi qisqichga aylangan. Qorin bo‘limi 12 bo‘g‘imli bo‘lib, 7 
bo‘g‘imli  keng  oldingi  va  5  bo‘g‘imli  ingichka  keyingi  qoringa  bo‘linadi.  Keyingi  qorin 
bo‘limi  bo‘g‘imlari    harakatchan,  uning  uchki  qismida  bir  juft  zahar  bezlari  va  nayzasi 
joylashgan.  Chayon  nayzasidan  o‘ljani  o‘ldirish  va  dushmandan  himoya  qilish  uchun 
foydalanadi.  Chayon  o‘ljani  pedipalpasi  bilan  tutib  olgach,  qornini  yelkasi  ustidan  oshirib, 
nayzasini uning tanasiga sanchadi. Qorin bo‘ limi ostki qismi bo‘g‘imlari ikki yonida bir jufdan 
joylahgan  nafas  olish  teshiklari  va  birinchi  qorin  bo‘g‘imidagi  bir  juft  taroqsimon  o‘simtasi 
qorin oyoqlari qoldiqlari hisoblanadi.  
 Chayonlar odam uchun uncha xavfli emas, lekin tropik o‘lkalarda tarqalgan chayonlar 
zahari  odamlar,  ayniqsa  bolalarga  kuchli  ta‘sir  ko‘rsatadi.  Chayonlar  issiqsevar,  janubiy 
mintaqalarda keng tarqalgan yirtqich hayvonlar. Ular kunduzi toshlar ostiga  yoki boshqa pana 
joylarga yashirinib olib, tunda ovga chiqadi. 
Chayonlar  -  eng  qadimgi  o‘rgimchaksimonlar.  Ularning  600  ga  yaqin  turi  m′lum. 
Ko‘pchilik turlari mayda. O‘rta Osiyo hududida keng tarqalgan chipor chayon - Buthus eupeus 
uzunligi 6,5 sm ga yetadi.