O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Jinsiy  sistemasi. O‘rgimchaksimonlar ayrim jinsli, jinsiy  demorfizm  o‘rgimchaklar va 
kanalarda  yaxshi  rivojlangan.  O‘rgimchaklarning  erkaklari  ancha  kichik  bo‘lib,  pedipalpalari 
kuyikish organiga aylangan. Jinsiy bezlar juft bo‘ladi, lekin ko‘pincha bezlar qisman qo‘shilib, 

---

toq  organni  hosil  qiladi.  Masalan,  chayon  erkagining  bir  juft  urug‘donlari  bor,  lekin 
urg‘ochilarisda tuxumdonlar birga qo‘shilgan. O‘rgimchaksimonlarda urug‘lanish ichki bo‘lib, 
kuyikish  maxsus  spermatoforlar  orqali  sodir  bo‘ladi.  Spermatofor  urug‘  bilan  to‘lgan 
xaltachadan iborat. Erkak soxta chayonlar va ko‘pchilik kanalarning erkaklari spermatoforlarini 
tuproqqa  tashlaydi;  urg‘ochilari  ularni  jinsiy  organlari  bilan  ilib  oladi.  O‘rgimchaklar  erkagi 
pedipalpasi  uchki  bo‘  g‘imida  kopulyativ  o‘  simtasi  bo‘ladi.  Ular  bu  o‘simta  yordamida 
spermatoforini urg‘ochisi jinsiy teshigiga o‘tkazadi. 
Ko‘  pchilik  o‘rgimchaksimonlar  tuxum  qoyib  ko‘  payadi.  Lekin  ko‘pchilik  chayonlar, 
soxta chayonlar va ayrim kanalar tirik tug‘adi. Ularning urug‘langan tuxumi jinsiy bezlarining 
yo‘lida  rivojlanadi.  Embrion  urg‘ochisi  jinsiy  organlaridan  ishlab  chiqariladigan  oqsil  bilan 
oziqlanadi.  O‘rgimchaksimonlar  embrionida  bo‘g‘imlar  soni  voyaga  yetgan  davriga  nisbatan 
ko‘proq bo‘ladi.  
Ko‘pchilik  o‘rgimchaksimonlar  o‘zgarishsiz  rivojlanadi.  Metamorfoz  rivojlanish 
kanalar uchun xos. O‘rgimchaksimonlar bir necha turkumlarga bo‘linadi.