O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

122-151  betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi. 
  

---

tarqaladi. Ular shoxlanib, ikkitadan juft va bittadan toq naylarni hosil qiladi. Juft naylar yana bir 
marta  dixotomik  shoxlanib  sakkizta  uchi  berk  meridional  naylarga  ochiladi.  Meridional  naylar 
taroqsimon plastinkalar ostida joylashgan. Toq naylar esa paypaslagichlar asosiga keladi. 
Nerv sistemasi. Taroqlilar nerv sistemasi ektodermal nerv to‘ridan iborat. Nerv hujayrala-
ri  taroqsimon  plastinkalar  ostida  joylashib,  aboral  qutbga  yo‘nalgan  nerv  zanjirini  hosil  qiladi. 
Aboral  organ murakkab  tuzilgan statotsistdan iborat.  Uning statoliti  kaltsiy  karbonat  zarrasidan 
iborat  bo‘lib,  o‘zaro  yopishgan  kiprikchalardan  hosil  bo‘  lgan  to‘rtta  kamarchaga  osilib  turadi. 
Ustki  tomondan  statolit  qopqoqcha  bilan  bekilgan.  Statolit  kamarlaridan  chiqadigan  to‘rtta 
egatcha  dixotomik  shoxlanib,  sakkizta  taroqsimon  plastinkalarga  keladi.  Aboral  organ  tana 
muvozanatini saqlash va harakatni boshqarish vazifasini bajaradi. 
Ko’payishi  va  rivojlanishi.  Taroqlilar  -  germafrodit  hayvonlar;  faqat  jinsiy  ko‘payadi. 
Jinsiy  bezlari  kolbasasimon,  gastrovaskulyar  sistemasining  meridional  naylari  endodermasi 
ostida  joylashgan.  Yetilgan  jinsiy  hujayralar  endodermani  yorib  meridional  naylarga,  u  yerdan 
og‘iz  orqali  suvga  chiqadi.  Urug‘langan  tuxumlar  to‘liq,  notekis  maydalanadi.  Ularda  ilk  bor 
uchlamchi  embrion  qavati  -  mezoderma  mezogleyga  botib  kirgan  butsimon  plastinka  shaklida 
paydo bo‘ladi. 
Taroqlilar metamorfozsiz rivojlanadi. 
Klassifikatsiyasi.  Taroqlilar  tipi  paypaslagichlilar  (Tentaculata)  va  paypaslagichsizlar 
(Atentaculata) kenja sinflariga bo‘linadi. Ko‘pchilik turlari paypaslagichlilarga kiritiladi. Ayrim 
paypaslagichlilar  tanasi  yassi  tasmaga  o‘xshash  uzun  bo‘ladi.  Masalan,  zuhro  kamari  Cestis 
veneris  uzunligi  1,5  m  ga  yaqin.  Ayrim  Taroqlilarning  tanasi  tana  o‘qi  boylab  yassilashgan 
bo‘lib,  ular  suzishi  va  og‘iz  tomoni  bilan  o‘rmalashi  mumkin  (seloplana  -  Coeloplana). 
Ktenoplana deb ataladigan taroqlining taroqsimon plastinkalari bor. 
Paypaslagichsizlarning  paypaslagichi  bo‘lmaydi.  Ularga  misol  tariqasida  Shimoliy  va 
Uzoq Sharq dengizlarida keng tarqalgan Beroyoni ko‘rsatish mumkin. 
Filogeniyasi.  Kipriklar  yordamida  harakatlanish  taroqlilarning  tuban  tuzilish  belgilari 
hisoblanadi.  Rivojlanish  davrida  mezodermaning  hosil  bo‘lishi  esa  ularni  tuiban 
chuvalchanglarga  yaqinlashtiradi.  Shu  sababdan  taroqlilar  bo‘shliqichlilar  bilan  birga  bitta 
umumiy ajdoddan kelib chiqqan deyish mumkin.