O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

      Tuzilishi.  Tana  shakli  xaltaga  yoki  chuqurroq  qadahga  o‘xshash,  lekin  bir  qancha 
turlari  muayyan  shaklga  ega  bo‘lmaydi.  Tanasi  sirtidagi  juda  ko‘p  mayda  teshikchalar  orqali 
paragastral  tana  bo‘shlig‘i  tashqi  muhit  bilan  bog‘langan.  Bu  bo‘shliq  tanasining  yuqori 
tomonidagi  teshik  -  oskulum  orqali  tashqi  muhitga  ochiladi.  Ko‘pchilik  g‘ovaktanalilar 
mezogleyasi qalin bo‘lib, unda har xil hujayralar tartibsiz joylashgan.  
Fovaktanalilar  tanasi  ikki  qavat  hujayralardan  iborat.    —  tashqi  ektoderma  va  tana  bo‘ 
shlig‘ini qoplab turadigan endoderma hujayralaridan iborat. Ektoderma va endoderma oralig‘ida 
mezogleya  deb ataladigan strukturasiz  kavat  joylashgan. Ko‘pchilik  g‘ovaktanlilar mezogleyasi 
qalin  bo‘lib,  unda  har  xil  hujayralar  tartibsiz  joylashgan    (28-rasmga  qarang).  Skelet  ana  shu 
mezogleyada  hosil  bo‘ladi.  Ektoderma  yassi  hujayralardan  iborat.  Ektoderma  hujayralaridagi 
mayda  teshikchalar  juda  ingichka  naychalar  orqali  paragastral  bo‘shliq  bilan  tutashgan.  En-
doderma  uzun  xivchinli  silindrsimon  hujayralar  -  xoanotsitlardan  iborat.  Xivchinlar  asosini 
yupqa  membrana  pardadan  iborat  yoqacha  o‘rab  turadi.  G‘ovaktanalilar  tuzilish  xususiyatiga 
ko‘ra askon, sikqon va leykon deb ataladigan guruhlarga bo‘linadi (27-rasm). Askon eng sodda 
g‘ovaktanlilar  uchun  xos  bo‘ladi.  Bunday  g‘ovaktanlilarning  mezogleyasi  qalin  bo‘lmaydi; 
ektodermadagi  poralar  ingichka  naychalar  orqali  bevosita  yoqachali  xivchinli  hujayralar  bilan 
qoplangan  paragastral  bo‘shliqqa  ochiladi.  Ko‘pchilik  g‘ovaktanlilarda  askon  faqat  embrional 
rivojlanish  davrida  ko‘rinadi.  Ontogenezda  askon  murakkablashib,  sikonni  hosil  qiladi. 
Murakkablashuv mezogleyani  qalinlashib, alohida  kameralarni hosil  qilishidan hamda xivchinli 
endoderma  hujayralarini  kameralar  ichida  joylashishidan  iborat.  Leykonda  mezogleya  yanada 
ko‘proq  qalinlashadi,  xivchinli  kameralar  mezogleyaga  ko‘proq  botib  kiradi.  Leykonning 
mezogleyadagi  kameralari  olib  keluvchi  naychalar  orqali  tashqi  muhit  bilan,  olib  ketuvchi 
naychalar  orqali  paragastral  bo‘shliq  bilan  bog‘langan.  Sikon  va  leykonning  paragastral 
bo‘shlig‘i  ham  yassi  ektoderma  hujayralar  bilan  qoplangan.  G‘ovaktanlilarning  xivchinli 
kameralari juda ko‘p. Masalan, boyi 7 sm, eni 1 sm leyqoniyaning xivchinli kameralarining soni 
2 mln dan oshadi.