O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Pauropodalar  (Pauropoda)  kenja  sinfi.  Pauropodalar-  juda  mayda  (1-2  mm),  keng 
tarqalgan  ko‘  poyoqlilar.  Chiriyotgan  o‘  simlik  qoldiqlari  va  tuproqg  ustki  qatlami,  to‘kilgan 
barglar  ostida  uchraydi.  Boshqa  ko‘poyoqlilardan  bo‘g‘imlarining  kamligi  (7-10  ta)  va 
moylovlarining  uch  shoxli  bo‘lishi  bilan  farq  qiladi.  Tundra  va  sahro  mintaqalaridan  boshqa 
hamma xududlarda tarqalgan.  
Ikki juftoyoqlilar (Diplopoda) kenja sinfi. Har bir tana bo‘g‘imida ikki juftdan yurish 
oyoqlarining  bo‘lishi  tufayli  ular  ikki  juftoyoqlilar  nomini  olgan.  Ularning  bu  xususiyati  tana 
segmentlarining juft-juft bo‘lib qo‘shilishi bilan bog‘liq. Boshida bir juft kalta moylovlari, ikki 
juft  jag‘lari  va  ko‘zlari  joylashgan.  Boshidan  keyingi  boyin  bo‘g‘imi  va  oxirgi  1-3  tana 
bo‘g‘imlarida oyoqlar bo‘lmaydi. Undan keyingi uchta tana bo‘g‘imlarida bir juftdan oyoqlari 
bor.  Birinchi  tana  bo‘g‘imidan  boshqa  hamma  bo‘g‘imlarida  esa  ikki  juftdan  oyoqlar  bo‘ladi. 
Tanasi kalsiy bilan toyingan qalin qalqon bilan qoplangan. 
Ikki  juft  oyoqlilar  asosan  chiriyotgan  o‘simlik  qoldiqlari,  ayrim  turlari  o‘simlik 
to‘qimalari bilan oziqlanadi. Ikki juft oyoqlilar chirindili tuproqda ko‘plab uchraydi. Ko‘pchilik 
turlarida  dushmandan  himoya  qiluvchi  zahar  bezlari  bo‘ladi.  Ikki  juft  oyoqlilarning  50000  ga 
yaqin  turi  mavjud.  Ulardan  har  xil  kivsyaklar  (Juliformia),  xususan,  o‘rmonlarda  kulrang 

---

kivsyak  (Sarmatoiulus  kessleri),  cho‘lda  qum  kivsyagi  (Schizophyllum  sabulosum),  qrim 
kivsyagi (Pachyiulus flavipes) tarqalgan. Ular tuproq hosil bo‘lishida muhim ahamiyatga ega.