O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Qorinkipriklilar (Gastrotpicha) sinfi 
Qorinkipriklilar  tanasi  chuvalchangsimon,  mayda,  uzunligi  1-1,5  mm.  Qorin  tomoni 
kipriklar bilan qoplanganligi ularni kiprikli chuvalchanglar bilan yaqinlashtiradi. Chuchuk suv va 
dengizlarda tarqalgan 160 ga yaqin turi ma‘lum. 
Qorinkipriklilar-  sodda  tuzilgan  chuvalchanglar.  Chuchuk  suvda  yashovchi  turlarining 
oldingi qismi tanadan bir oz ajralib turadi. Keyingi qismi esa dumga o‘xshash ikkita ayrini hosil 
qiladi (61-rasm). Ayrisi uchiga  yelim bezlarining yo‘li ochilgan. Tana qoplag‘ichining qorin va 
bosh qismida kipriklar bo‘ladi. Tanasining keyingi uchidagi noksimon yelim bezlarining tuzilishi 
ham  kiprikli  chuvalchanglarga  o‘  xshaydi.  Qorinkipriklilarning  silliq  boylama  muskullari  tana 
qoplag‘ichi  ostida  yaxlit  qavat  hosil  qilmasdan to‘p bo‘  lib joylashadi.  Shuning uchun ularning 
teri-muskul  xaltasi  bo‘  lmaydi.  Ichki  organlari  birlamchi  tana  bo‘  shlig‘ida  joylashgan.  Hazm 
qilish  sistemasi  to‘g‘ri  nay  shaklida,  tanasi  oldingi  qismida  og‘iz  teshigidan  boshlanib,  keyingi 
tomonda  anal  teshigi  bilan  tugaydi  (61-rasm).  Ichagi  halqum,  uzun  o‘rta  ichak  va  qisqa  orqa 
ichakdan  iborat.  Halqum  teshigini  qirrali  bo‘lishi  va  ichagining  tuzilishi  bilan  qorinkipriklilar 
to‘garak chuvalchanglarga o‘xshab ketadi. Ozig‘i tanasi xo‘jayra ichida hazm bo‘ladi. 
Ayirish  sistemasi  bir  juft  protonefridiylardan  iborat.  Har  bir  nefridiyning  uchida  faqat 
bittadan  hilpillovchi  kiprikli  hujayralari  bo‘  ladi.  Ayrim  turlarda  protonefriydilar  bo‘  lmaydi. 
Jinsiy sistemasi germafrodit yoki ayrim jinsli. Jinsiy bezlari odatda juft, ba‘zan toq bo‘ ladi. Jin-
siy teshigi anal teshigi oldida joylashgan. Tuxumlari tana ichida urug‘lanadi. 

---

Nerv  sistemasi  bir  juft  halqumusti  gangliysi  va  ikkita  yon  nerv  stvolidan  iborat.  Tana 
qoplag‘ichi sirtidagi sezgir tukchalar tuyg‘u organlari, boshining ikki yonida joylashgan kiprikli 
chuqurchalari esa xemoretseptorlar hisoblanadi. 
Filogeniyasi.  Qorinkipriklilar  kiprikli  chuvalchanglarni  to‘garak  chuvalchanglar  bilan 
bog‘lovchi zveno hisoblanadi. Tanasi ayrim qismlarida kiprikli epiteliyning bo‘ lishi, teri bezlari, 
protonefridiy ayirish sistemasi, jinsiy organlarining tuzilishi ularni kiprikli chuvalchanglar bilan, 
kiprikli epiteliyning yo‘qolib borishi, birlamchi tana bo‘ shlig‘i, ayrim jinsli turlarining bo‘lishi, 
ichagining tuzilishi to‘ garak chuvalchanglar bilan yaqinlashtiradi.