O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti filologiya fakulteti

2.5. Kasb-hunar va amal-martabaga oid leksemalar tahlili 

Badiiy asardagi milliy va tarixiy o`ziga xoslikni aks ettirishda muallif tomonidan 

qo`llanilgan turli kasb-hunarga oid kalimalarning ham o`ziga xos o`rni bor. Buyuk 

dramaturg Vilyam Shekspir ham  ana shunday tasvir vositalaridan mahorat bilan 

foydalangan. Tarjimashunoslikda bunday so`zlarni realiyalar tarjimasi muammolari 

sirasiga kiritib o`rganiladi. Asliyatdagi tarjima qilish eng mushkul bo`lgan milliy 

xoslikni to`laqonli, muqobil qayta yaratish tarjima bo`lishlikka olib boruvchi muhim 

bosqich ekanligini ta`kidlash lozim.  

 

“Hamlet”ning dastlabki sahnasidanoq Shekspir davrini aks ettiruvchi turli xil 

kasb-hunar va lavozimlarga oid xos so`zlarga duch kelamiz. Zero, bunday so`zlar 

badiiy asarga tarixiy va milliy kolorit bag`ishlaydi, undagi davr o`ziga xosligini 

---

45 

 

ta`minlashda muhim tasviriy vosita bo`lib xizmat qiladi. Mutaxassislarning shahodat 

berishlaricha, Shekspir asarlari tili bir paytning o`zida o`ziga xos soddaligi va uning 

zaminida yashiringan sirliligi bilan ajralib turadi. Shekspir murakkab davrda ijod 

qilganligi ma`lum. U ham o`z ijodida o`z davri kimchiliklarini ochiqdan-oydin 

baralla aytish imkoniyati bo`lmaganligi tabiiy. Shu sabab Angliyada bo`lgan tarixiy 

voqe`lik to`g`risidagi badiiy to`qimani Daniyaga ko`chirishga, “kosa tagida nim 

kosa” rusumida ijod qilishiga to`g`ri keladi. Asardagi Daniya shahzodasi Hamlet 

ham bundan mustasno emas.  

  Har bir davr Shekspirni o`zicha talqin qiladi, o`zicha idrok etadi, o`zicha 

tushunadi. Agar “Hamlet” o`zbek kitobxonlariga, qolaversa, teatr sahnasiga XX  

asarning 30-yillarida  (Cho`lpon)  kirib kelgan  bo`lsa,  60-yillarga kelib 

(M.Shayxzoda) asar yana bir topqir o`girildi, 90-yillarda esa uchinchi bor (Jamol 

Kamol) “Hamlet” o`zbekchalashtirildi. E`tibor bilan qaralsa, har 30 yilda yangi 

tarjimaga ehtiyoj paydo bo`libdi. 

  Dramaning dastlabki sahnasida posbonlar almashinuvi ko`rinishi bor. 

Fransisko 

O`shalarmi, deyman ... To`xta! Kelayotgan kim? 

  Horatsio va Marsell kiradi. 

Horatsio 

Yurt do`stlari. 

Matsell 

Va qirolning mulozimlari. (210-bet) 

Ma`lumki, murojaat inson nutqiy jarayonining ajralmas qismi bo`lib, 

tinglovchini xabar-ma`lumot olishga tayyorlash, uning e`tiborini tortish demakdir. 

Murojaat asosan tinglovchiga yo`naltirilsa-da, so`zlovchi mavqei ham murojaat 

---

46 

 

jarayonida unga teng yoki undan balanddir, chunki murojaat shakli va unda 

ifodalanuvchi  qo`shimcha  ottenkalarni  so`zlovchi  tanlaydi:  murojaatni 

shakllantiradi.

19

 

  Murojaat shakli nutqda til birliklarining faol harakatida yuzaga chiqadi. 

Murojaat shaklining keng o`rganilgan shakli an`anaviy tilshunoslikda undalma deb 

belgilanadi va tahlil qilinadi. 

      

Asarning  ikkinchi  sahnasining  boshlanishida  unda  ishtirok  etuvchilar 

nomlari keltiriladi. Ulardan Shekspir davriga xos bzlgan lavozim va martabalarning 

nomlarini bilib olishimiz mumkin. Quyidagi misolga e`tibor beraylik.