O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi narziyeva nargiza norkuziyevna

pog‘onaliligini kiritadi. 

Shaxsning  ijtimoiy  tabiati  ijtimoiy  munosabatlar  bilan  belgilanadi:  ishlab 

chiqarishdagi  munosabati,  moddiy  boylikni ishlab  chiqarish va  iste'mol  qilish  hamda 

muayyan ijtimoiy guruhga bo'lgan siyosiy munosabati. 

Shaxsning  bir  butunligi  uning  normal  va  har  tomonlama  rivojlanishini 

belgilovchi tashqi ta'sirlar majmuidir. 

Pog'onalilik  -  insonning  shaxs  sifatida  ma'lum  davrlarda  yosh  va  ijtimoiy 

shakllanishi. 

Shaxs  va  uning  rivojlanishi  muammosi  ko‘plab  psixologlar,  sosiologlar  va 

pedagoglaraing  tadqiqot  obekti  bo‘lib  kelmoqda.  Bu  tadqiqotlar  tahlili  unga  bo‘lgan 

bir qator yondashuvlarni keltirib chiqardi: 

1.Sotsiogenetik 

yondashuv 

shaxs 

rivojlanishini 

jamiyatning 

tuzilmasi, 

ijtimoiylashuv  usullari,  uning  atrof-muhit  bilan  aloqasidan  kelib  chiqqan  holda 

tushuntiradi.  Bunday  yondashuvda  ijtimoiylashuv,  o'rganish,  ijtimoiy  vazifa 

nazariyalari amal qiladi. 

Ijtimoiylashuv  nazariyasi  ta'kidlaydiki,  inson  biologik  hosila  sifatida  dunyoga 

kelib, ijtimoiy shart - sharoitlar ta'siridagina shaxs bo‘lib yetishadi. 

O‘rganish nazariyasi (ye. Torndayk, B. Skiner va b.) ga ko‘ra shaxs hayoti, uning 

munosabatlari,  tahsil  ko‘rish,  o‘rganishni  mustahkamlash,  bilim  va  ko‘nikmalarni 

o‘zlashtirish natijasidir. 

Rol  bajarish  nazariyasining  mazmuni  shundan  iboratki,  shaxsga  jamiyatda 

muayyan  ijtimoiy  rol  (barqaror  xulq  usullari  to‘plami)  tayin  qilinadi.  Bu  rol  shaxs 

xulqining xarakterini, uning boshqa insonlarga bo‘lgan munosabatini belgilaydi. 

Bu  nazariyalarning  kamchiligi  shundaki,  u  inson  hayotining  obektiv,  ijtimoiy- 

tarixiy shart-sharoitlarini hisobga olmaydi. 

---

 

284 

 

2.

 

Biogenetik  yondashuv shaxs rivojlanishida organizm yetilishidagi 

biologik  jarayonlarni  asos  qilib  oladi.  Bu  yo‘nalishda  Z.Freyd  tadqiqotlari  ajralib 

turadi. Uningcha, shaxs xulqi insonning fiziologik, beixtiyor mayllari, havaslari bilan 

bog‘langan.  ye.Krechmer  shaxs  tiplarini  insonning  gavda  tuzilishi  xususiyatlaridan 

keltirib  chiqaradi.  S.Xoll  ta'kidlashicha  yesa,  shaxsrivojlanishi  doira  shaklida,  ya'ni 

yig‘inlar, ishtiyoqlar shaklidagi jamiyatning bosqichli rivojlanishidir. 

3.

 

Psixogenetik  yondashuv  na  biologiya  va  na  muhit  ahamiyatini  inkor 

yetmaydi,  balki  psixik  jarayonlarning  rivojlanishini  birinchi  o‘ringa  qo‘yadi.  Bu 

yondashuvda  psixodinamik,  kognitiv  va  personologik  nazariyalar  amal  qiladi. 

Psixodinamik  yo‘nalish  (ye.yerikson).  Bunda  shaxs  xulqi  emotsiya,  ishtiyoq  va 

boshqa psixikaning ratsional bo‘lmagan komponentlari orqali tushuntiriladi. Kognitiv 

nazariya  vakillari  (J.Piaje,  D.Kelli  va  boshqalar)  shaxs  psixikasining  intellektual  - 

bilish doirasi xususiyatlariga suyanadilar. 

B.

 

G.Ananev  shaxsga  4  tomon  birligi  nuqtai  nazardan  qaraydi:  1)