O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi narziyeva nargiza norkuziyevna

G.

 

K.Selevkoning  aniqlashicha,  shaxs  umumlashtirilgan  xilma-

xil sifatlar tizimida ko‘rinadigan insonning psixik, ma'naviy mohiyatidir. 

Bunday sifatlar tizimiga quyidagilar mansub: 

•

 

inson xislatlarining ijtimoiy ahamiyatga molik sifatlari yig‘indisi; 

•

 

dunyoga  b

o

  lgan  va  dunyo  bilan,  o‘ziga  va  o‘z-o‘zi  bilan  munosabatlari 

tizimi; 

•

 

ijtimoiy vaztfalar, axloqiy ko‘rinishlar yig‘indisini amalga oshiradigan. 

faoliyat tizimi; 

•

 

dunyoni va undagi o‘zini anglashi; 

•

 

ehtiyojlar tizimi; 

•

 

qobiliyatlar, ijodiy imkoniyatlar yigindisi; 

tashqi sharoitga bo'lgan e'tiborlaryigindisi. 

Psixologiya va pedagogika bo‘yicha tadqiqotlar shaxs rivojlanishini uch omilga - 

irsiyat, muhit va tarbiyaga bog‘liqdir. 

Irsiy  omil  ota-onalardagi  ayrim  sifat  va  xususiyatlarning  bolalariga  o‘tishidir. 

Irsiyatni  genlar  vujudga  keltiradi.  Hozirgi  fan  organizm  xususiyatlarida,  uning 

to‘g‘risida  axborotlar  saqlanadigan  va  uzatiladigan  o‘ziga  xos  gen  kodlari  aks 

---

 

282 

 

yetganligini  isbotlagan.  Genetika  inson  rivojlanishining  irsiy  dasturini  ochib  bergan. 

Tadqiqotchilarning  ta'kidlashicha,  inson  biologik  tur  sifatida  insonlarga  ma'lum 

bo‘lgan tarixiy davr taraqqiyotida sezilarli bo‘lmagan darajada o‘zgarishga uchragan. 

Inson ijtimoiylashish jarayonidagina, ya'ni  muloqot, boshqa kishilar bilan aloqalarda, 

shaxs  bo‘lib  shakllanadi.  Tadqiqotlarning  guvohlik  berishicha,  ma'naviy,  ijtimoiy  va 

psixik  rivojlanish,  kishilik  jamiyatisiz  faoliyatda  bo‘lolmaydi.  Muhit  shaxs 

rivojlanadigan real voqyelikdir. 

Shaxs  rivojlanishiga  ta'sir  etuvchi  tashqi  sharoitlarga  olimlar  geografik, ijtimoiy 

muhit, maktab va oilani keltiradilar. 

Yaqin  va  yiroq  muhit  farqlanadi.  Yaqin  muhitga  uy  sharoiti,  uzoq  muhitga  esa 

ijtioiy  muhit  kiritiladi.  Ijtimoiy  muhit  ijtimoiy  tuzum,  ishlab  chiqarish 

munosabatlari  tizimi,  hayotning  moddiy  shart-sharoiti,  ishlab  chiqarish  va