O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Kutilayotgan  umr  davomiyligi  —  muayyan  yoshdagi  odamlar  yana 
yasha-shi mumkin bo‗lgan yillarning kutilayotgan o‗rtacha miqdori. 
 
L 
 
Latent  funksiyalar  —  ijtimoiy  tizim  a‘zolari  uchun  kutilmagan  yoki 
maqbul bo‗lmagan funksional oqibatlar.  
Latentlik  -  (lot.  lateens  yashirin
) 
ko‗zga  tashlanmaydigan,  yashirin 
jarayon (masalan, sud statistikasida va amaliyotida qayd qilinmagan yashirin 
jinoyatchilik) 
Lebon (Le Bon) Gyustav (1841-1931) – fransuz psixologi, antropologi, 
arxeologi.  Sotsiologiyada  psixologik  yo‗nalish  asoschilaridan  biri.  Asosiy 
asarlari:  ―Materiya  evolyusiyasi‖  (1886),  ―Omma  psixologiyasi‖  (1895), 
―Revolyusiya  psixologiyasi‖,  ―Olomon  psixologiyasi‖,  ―Kuch  evolyusiyasi‖ 
(1907), ―Sotsializm psixologiyasi‖ (1908) va b. L. asarlarida ommaviy psixika 
va  xalqlar  psixologiyasi  muammolarini  hal  etishga  ko‗proq  e‘tibor  berdi. 
Ijtimoiy tarixiy jarayonga qonuniyatli aniq bir maqsadga qaratilgan jarayon va 
hodisalar  sifatida  qaradi.  Bu  qonuniyatli  jarayon  u  yoki  bu  xalq  vakillarida 
umumiy,  o‗xshash  belgilarni  shakllantiradi.  Ana  shunday  belgilardan  biri 
―xalq  ruhi‖,  uning  his-tuyg‗usi,  e‘tiqodi,  tafakkuri,  muassasalari,  san‘ati 
vujudga  keladi.  Xalq  ruhi  ancha  barqaror  bo‗lib,  muayyan  ijtimoiy-tarixiy 
tajriba  b-n  uzviy  bog‗liqdir.  L.  ―Olomon  psixikasi‖  muammosini  tahlil  qilar 
ekan,  uning  quyidagi  xususiyatlarini  ta‘kidladi.  Ular  asosan  emotsionalligi, 
umumiy  g‗oya  b-n  bog‗langanligi,  mas‘uliyat  hissining  yo‗qolganligi, 
toqatsizlik,  aqidaparastlik,  impulsivlik,  liderlar  orqasidan  ergashishga 
tayyorlik  b-n  tavsiflanadi.  Olomon  ichidagi  individ  individual  ibtidoni 
yo‗qotganligi va uning xulq-atvorida ongsiz motivlarning ustunlik qilishi b-n 
xarakterlanadi.  Olomon  ichida  ―olomon  ruhining  yaxlit  birligi  qonuni‖  amal 
qiladi,  individual  ratsial  ibtido  bostiriladi.  L.  sivilizatsiya  tarixini  elitarizm 
pozitsiyasidan baholadi va uning istiqbollarini oldindan aytishga harakat qildi. 
Uning  fikricha,  madaniyat  yutuqlari  aristokratlarning  faoliyatiga  bog‗liqdir. 
Aristokratlar ommaga g‗oyalarni singdirish, ta‘kidlash, takrorlash va yuqtirish 
orqali  madaniyat  yaratadilar.  L.  demokratiya  va  tenglik  g‗oyalariga  qarshi 
chiqdi. L.ning fikricha, sanoat, ommaviy axborot vositalarining rivojlanishi va 
shaharlarning  o‗sishi  ijtimoiy  hayotning  tobora  ko‗proq  ommaga  bog‗liq 

---

 
99 
bo‗lishiga olib keladi. Jamiyat omma asriga qadam qo‗yadi, unda ―ommaning 
ongsiz faoliyati‖ etakchilik qiladi. L.ning nazariy va metodologik pozitsiyasi 
sotsializm  va  sotsialistik  g‗oyalarni  keskin  tanqid  qilishida  yaqqol  namoyon 
bo‗ldi.  U  sotsializmni  hayotga  noqobil  kishilar  jamiyati,  deb  ta‘rifladi.  L. 
sotsialistlarning  hokimiyatga  kelishini  tinch  yoki  qurolli  to‗ntarish  b-n 
bog‗ladi.  Sotsialistik  tuzumning  qaror  topishi  iqtisodiyot  ustidan  davlatning 
tanho  hukmronlik  qilishi,  iqtisodiy  qoloqlik  va  tanazzul  b-n  bog‗ladi.  L. 
sotsializm  anarxiyaga va diktaturaga olib keladi, deb hisobladi. L.ning ijodiy 
faoliyati publitsistik xarakterga ega bo‗lishiga qaramay, ommaviy jamiyat va 
ommaviy  madaniyat  konsepsiyasini  yaratishga  turtki  berdi.  Z.Freyd 
dunyoqarashining shakllanishiga ijobiy ta‘sir ko‗rsatdi.