O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Madaniy  universaliyalar  —  barcha  insoniy  madaniyatlar  uchun  xos 
bo‗lgan xulq-atvor usullari va qadriyatlar. 
Magiya  (  ―shomon‖  so‗zining  tungus  tilidagi  ma‘nosi  — 
sehrgarlik)–real natijalar olish uchun ilohiy kuchlarga ta‘sir etish maqsadida 
bajariladigan ritual – urf-odatlar majmuasi. M. totemizm va animizm b-n bir 
vaqtda paydo bo‗lib, u orqali kishilar o‗z totemlari — ota-bobolarining ruhlar 
b-n  xayolan  bog‗lanishini  amalga  oshirib  kelganlar.  M.  o‗tmishda  paydo 
bo‗lib,  a.lar  davomida  rivojlanishda  davom  etib  kelgan.  Odatda  afsungarlik 
urf-odatlari b-n maxsus odamlar — shamanlar shug‗ullanganlar. Ular orasida, 
ayniqsa,  uzoq  o‗tmishda  ayollar  ko‗p  bo‗lgan.Odamlar  shamanlar  va 
afsungarlarning  ruhlar  b-n  muloqotda  bo‗lishi,  ularga  jamoaning  umid  va 
niyatlarini  etkazishi,  marhumlar  irodasini  bo‗ysundirish  qobiliyatiga  ega 
ekanliklariga  chuqur  ishonganlar.  SHamanlar,  odatda,  ma‘lum  ritual 
harakatlar  orqali ovoz chiqarish, ashula aytish, raqsga tushish, sakrash yo‗li 
b-n  nog‗oralar  va  qo‗ng‗iroqlar  ovozlari  ostida  jazavani  avj  nuqtasiga 
etkazish  b-n  afsungarlik  qilishgan.  Tomoshabinlar  ham  ba‘zan  o‗zlarini 
yo‗qotish  darajasiga  etib,  marosim  ishtirokchilari  bo‗lib  qolishardi.  Odatda 
shaman  marosim  oxirida  o‗zdan  ketib,  hech  narsani  sezmay  qolardi.  Ilohiy 

---

 
105 
kuchlar  dunyosi  b-n  bunday  bog‗lanish  yo‗li  hayotda  noma‘lum,  oldindan 
bilib  bo‗lmaydigan  sharoitlardan  kelib  chiqqan.  Shuningdek,  afsungarlik 
odamlar  ongini  mustahkamlashda  katta  rol  o‗ynadi.  Bu  esa  diniy  ongning 
shakllanish  jarayonida  muhim  o‗rin  tutdi.  Sehrgarlik  marosimlari  yakka 
holda  yoki  jamoa  bo‗lib  amalga  oshirilishi  mumkin.  Afsungarlik 
quyidagilarga  bo‗linadi:  1)  zarar  keltiruvchi  yovuz  afsungarlik.  Maqsadi 
kimgadir zarar etkazishdan iborat; 2) harbiy afsungarlik. Dushmanga qarshi, 
mas.,  qurol-aslahalarni  sehrlash;3)sevgi  afsungarligi;4)tibbiy  afsungarlik. 
Undan  davolash  maqsadida  foydalanish;5)ob-havo  afsungarligi.  Bu 
sehrgarlik turidan yomg‗ir yog‗dirish yoki ob-havoni o‗zgartirish maqsadida 
foydalanilgan. Sehrgarlik hozirda ham turli xalqlarda saqlanib qolgan.