O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Kollektiv  (lot.  collektivus)  –turkiyzabon  xalqlarda,  jumladan, 
o‗zbeklarda  azaldan  ijtimoiy  birlik  –  jamoani  anglatib  kelgan.  Odamlarning 
jamoa bo‗lib yashash zaruriyatini  Suqrot, Platon, Aristotel, Markaziy  Osiyo 
mutafakkirlari Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug‗bek, Alisher Navoiy va sh.k. 
allomalar  ilmiy  asoslab  berganlar.  Ayniqsa,  buyuk  fay.  olim  Abu  Nasr 
Forobiy  o‗zining  asarlarida  jamoa  bo‗lib  yashashga  tabiiy  moyillik  inson 
turmush  tarzining  mazmunini  tashkil  etishini  uqdiradi.  Forobiy  bu  haqda 
quyidagi  fikr-mulohazalarni  bayon  qilgan:  ―  Har  bir  inson  o‗z  tabiati  b-n 
shunday  tuzilganki,  u  yashash  va  oliy  darajadagi  etuklikka  erishmoq  uchun 
ko‗p  narsalarga  muxtoj  bo‗ladi,  u  bir  o‗zi  bunday  narsalarni  qo‗lga 
kiritolmaydi, ularga ega bo‗lish uchun odamlar jamoasiga extiyoj tug‗iladi… 
SHu  sababli  yashash  uchun  zarur  bo‗lgan,  kishilarni  bir-biriga  etkazib 
beruvchi  va  o‗zaro  yordamlashuvchi  ko‗p  kishilarning  birlashuvi  orqaligina 
odam o‗z tabiati bo‗yicha intilgan etuklikka erishuvi mumkin. Bunday jamoa 

---

 
89 
a‘zolarining faoliyati bir butun holda ularning har biriga yashash va etuklikka 
erishuv uchun zarur bo‗lgan narsalarni etkazib beradi. SHuning uchun inson 
shaxslari  ko‗paydilar  va  erning  aholi  yashaydigan  qismiga  o‗rnashdilar, 
natijada  inson  jamoasi  vujudga  keldi‖.  Jamoa  odamlar  maqsad-
manfaatlarining umumiyligi, o‗zaro hamkorlik qilishlari zarurligi, mehnat va 
maishiy hayotiy faoliyatlari yo‗nalganligi zaminida o‗zaro birgalikda harakat 
qilishlarini  taqozo  etishidan  vujudga  keladi.  Odamlarning  faoliyat  turlariga 
mutanosib tarzda mehnat, ta‘lim-tarbiya,  maishiy hayot, badiiy ijod,  harbiy, 
jismoniy  tarbiya,  sport,  oila  kabi  doiralarda  jamoalar  vujudga  kelishi  va 
samarali amal qilishi mumkin. Jamoalar mo‗‗tadil yoki muvaqqat uyushmalar 
tarzida  faoliyat  ko‗rsatib,  mo‗ljal  qilingan  maqsad-manfaatlar  va  kutilgan 
ma‘naviy-axloqiy  qadriyatlar  yaratish  orqali  samaralar  keltiradi,  inson 
farovonligi,  iqtisodiy  va  siyosiy  barqarorligi,  istiqbol  baxt-saodati  yo‗lida 
omilkor xizmat qiladi. 
Kllassokratiya  (lot.  classis  –  daraja,  turkum)  —  jamiyatda  muayyan 
yirik ijtimoiy guruhlar (sinflar) va ularning avangardining, bir butun sifatida 
fuqarolarning  boshqa  guruhlarga  nisbatan  yetakchi,  hukmronlik  roli  va 
amaliy harakatlarni ta‘minlovchi hokimiyat turidir. Bu marksistik mafkuraga 
hamda  burjuaziya  va  proletariat  diktaturasi  ta'limotiga  yondosh  xarakterga 
ega.