O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Kasb tizimi — jamiyatda ixtisoslar o‗rtasidagi mehnat taqsimoti. 
Kasb  faoliyati  —  individ  doimiy  ishga  ega  bo‗lgan  va  haq 
to‗lanadigan bandlikning har qanday turi. 
Kasta  —  stratifikatsiyaning  bir  shakli  bo‗lib,  unda  individ  tug‗ilish 
bilan  uning  ijtimoiy  mavqei  qat‘iy  belgilab  qo‗yiladi,  bu  mavqe  butun  umr 
davomida o‗zgarmaydi. Turli kastalarga mansub bo‗lgan individlar o‗rtasida 
nikohlar deyarli uchramaydi. 
Kasta  (portug.  sasta  –  irq,  qavm,  tabaqa)  –  muayyan  kasb  b-n 
shug‗ullanadigan,  o‗ziga  xos  turmush  tarzi,  urf-odatlari,  an‘analari  tartib-
qoidalari  b-n  o‗zgalardan  ajralib  turadigan  va  alohida  yashaydigan  ijtimoiy 
guruh. K.ga mansublik nasl-nasabga qarab belgilangan. Nikohda ham kuyov 
yoki  kelin faqat  shu  guruh  ichidan  tanlangan.  Kasb,  huquq  va  majburiyatlar 
meros  qoldirilgan.  K.  tizimi  pog‗ona  –  ierarxiya  tartibida,  kishilarning 
muqarrar  tengsizligi,  oliy  va  past  tabaqalarga  bo‗linishi  asosida  qurilgan 
bo‗lib,  shu  nuqtai  nazardan  quyi  K.ga  mansub  odamlar  ―xor‖  va  ―xazar 
qilinadiganlar‖  hisoblangan.  K.larga  bo‗linish  din  (braxmanizm,  hinduizm) 
tomonidan 
muqqaddaslashtirilgan. 
Hinduizm 
kishilarning 
ijtimoiy 
tengsizligini  oqlaydi  va  abadiylashtiradi,  ruhning  o‗lmasligi  va  ko‗chib 
aylanib  yurishi  (sansara  ta‘limoti)  qayta  tug‗ilishi  (karma  ta‘limoti),  gunoh 
ishlar uchun javob berilishi, jannat va do‗zax kabi aqidalarni o‗z ichiga oladi. 
Hinduizm ta‘limoti jamiyatning tabaqalarga bo‗linishini aks ettiruvchi savob 
va  jazo  (karma)  qonuniyatiga  asosan,  inson  hayotida  to‗rtta  asosiy  maqsad 
bor,  deb  tushuntiradi:  dxarma-oila  va  jamiyatda  diniy  talablarni  bajarish, 

---

 
87 
artxa-foydali  ishlar  qilish,  zarur  ne‘matlarga  ega  bo‗lish;  kama-muhabbat 
tuyg‗ulariga  erishish;  moksha-o‗zgarish  zanjiridan  butunlay  ozod  bo‗lishi. 
Hinduizmda  odamlarning  tabaqalanishi  to‗rt  xil  bo‗lgan:  braxmanlar 
(ruhoniylar); kshatriylar (harbiylar); vayshiylar (savdogarlar, hunarmandlar); 
shudriylar (past tabaqa). Mustaqil Hindiston Respublikasi tuzilganidan keyin 
yangi hukumat kishilarning qaysi tabaqa yoki guruhga mansubligidan qat‘iy 
nazar,  ularning  hammasini  qonun  oldida  teng  huquqli  hisobladi.  K.ning 
paydo  bo‗lishi  etnik  guruhlarning  o‗zaro  aloqa  jarayonlari  taraqqiyoti, 
ijtimoiy  mehnat  taqsimotining  kelib  chiqishi,  ijtimoiy  guruhlarning  tarkib 
topishi jarayonlari b-n bog‗liq.