Chikago maktabi - asoschisi A.Smolldir (1854—1926) Albiona
Smollning asosiy e‘tiborini manfaatlar nazariyasrga qaratilib, sog‗liq
farovonlik, muloqot qilish, go‗zallik, adolatga qaratilgan yo‗nalish bilan
bog‗liq edi. U li/ikada atom qanday rol o‗ynasa manfaat ham sotsiologiyada
shunday rol o‗ynashi kerak, dedi. Manfaatiarning bir-biriga o‗tishi,
206
manfaatlar va undan kelishuvga o‗tish mumkinligini qayd etadi. Sotsial
hodisalar uch omilning o‗zaro ta‘siri natijasrdir: tabiat, individlar va sotsial
institutlar. U ilmiy tadqiqotni to‗rt bosqichga bo‗ldi: qayd etish, analitik,
baholash va konstruktiv. Sotsiologiya jamiyatni «amalda yaxshilashga»
xizmat qilishi kerak dedi. Keyinchalik manfaatga hulqni larlibga soluvchi,
sotsial jarayonni baholavchi omil sifatida qaradi.
Chikago maktabining yana bir ko‗zga ko‗ringan vakillaridan biri
Uilyam Samneru (1840 - 1910). U sotsial evolutsiya so‗zsiz, shubhasrz,
xarakterga, tabiiy tanlov va yashash uchun kurash esa barcha uchun
universaldir, degan fikrni ilgari surdi. Sotsial tengsizlik sivilizatsiya
rivojlanishining tabiiy holati va zaruriy shartidir. Bu hodisaga odamlarning
o‗zaro munosabatigina emas, balki «nima i layapti», - degan masala
qiziqtiradi. Jamiyat ijodiy xarakterga ega bo‗lib, atrof-muhit ustidan nazorat,
umumiy qadriyatlarni o‗rganish va o‗zgartirish orqali amalga oshiriladi. U
«guruh» tushunchasrga alohida ehibor bilan qaradi. Uilyam Somnerning:
«Biz-guruhlarimiz», «ular- guruhlardir» tushunchasr ko‗proq mashhur
bo‗ldi. «Biz guruhlar»da birdamlik, «ular-guruhlardir»da ko‗proq
dushmanlik tuyg‗usi ustuvorlik qiladi. Oxirgisi etnosentrizm qarashi bilan
bog‗liq bo‗lib, unda o‗zining guruhi boshqa odamlar uchun markaz bo‗lib,
qolganlar esa ana shu atrofda baholanadi. Jamiyatdagi farovonlik to‗qlik,
urf- odat, axloq vaqonunlarni bajarilishini ta‘minlaydi. Urf-odatlar nafaqat
manfaat, balki turli bahonalarni tug‗diradi. Bahonalarda ochlik, jinsiy
xohish, o‗zini yaxshi ko‗rish, sevish va asossiz talvasaga tushish bilan
xarakterlanadi.
Chikago maktabining ko‗zga ko‗ringan vakillaridan yana biri Edvard
Ross (1866-1951) bo‗lib, u ko‗proq sotsial tartib va birdamlik tabiati bilan
qiziqdi. Birdamlikka sotsial nazorat jarayon nuqtayi nazaridan qaradi.
Birdamlik orqali individ va guruh yagona tashkilot yoki uyushmaga
birlashim mumkinligini ko‗rsatdi. Hatto, odamlar o‗rtasrdagi munosabatlar
ham kelishuv yoki nazorat shaklidanamoyon bolishligini ta‘kidladi.
Sotsiologiyaning Chikago maktabi vakillari, umuman, sohaning
nazariy va amaliy masalalari, sotsial muammolariga katta e‘tibor berdilar.
Chikago o‗ziga xos «sotsial laboratoriya» markazi rolini o‗ynadi. Bu erda
qishloq jamoasr va emigrantlar, ularning shahar muhitiga moslashishi,
hulqning buzilishi, oilalardagi muammolar, yoshlikdagi jinoyatchilik,
darbadarlik kabi masalalarda keng tadqiqotlar olib bordilar. Chikago
universiteti bu sotsial laboratoriyada katta rol o‗ynadi.
Shunday qilib, XIX asr oxiri XX asr birinchi yarmida sotsiologiyaga
jamiyat haqidagi maxsus fan sifatida qarashning to‗la asosi yaratildi.
Jamiyatga o‗ziga xos yondashishning tashkil etuvchi nazariya konsepsiyasr
va metodologik tamoyillari rivojlandi.
207
Do'stlaringiz bilan baham: |