O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Shaxs erkinligi-insonlarning o‗z qayoti va faoliyatini amalga oshirishi; 
ozod  shaxs  sifatida  meqnat  hilish,  bilim  olish,  o‗zi  istagan  kasb,  qunarni, 
diniy etihod va boshqalarni ixtiyoriy tanlashi. Had. jamiyatlardan hozirgacha 
erkinlik,  ozodlik,  tenglikni  barcha  insonlarning  ijtimoiy  mavhei,  dini,  irhi, 
jinsi,  millatidan  hat‘iy  nazar  honunlar  oldida  teng  quhuhligini  ta‘minlash 
xalhning asosiy mahsadi bo‗lib kelgan. SH.e.ning tarkibiy hismlari-shaxsning 
daxlsizligi,  hadr-himmati,  diniy  e‘tihod,  vijdon  erkinligi,  so‗z  erkinligi,  ijod 
erkinligi,  xususiy  mulkka  egalik  quhuhi  va  b.lardan  iborat.  SHaxsning 
daxlsizligi  qoidalari  had.  va  o‗rta  asrlarda  cheklab  kelingan.  Insoniyat 
tarixida  SH.e.ni  ro‗yobga  chiqarishda  AqSHda  XVIII  asr  oxirida  qabul 
qilingan ―Inson huquqlari to‗g‗risida Bill‖ va fransuz inqilobi davrida qabul 
qilingan  ―Inson  va  grajdanlar  huquqlari  deklaratsiyasi‖  muhim  o‗rin  tutadi. 
Bu  borada  BMT  1948  yilda  qabul  qilgan  va  uning  Nizomiga  kiritilgan 
―Umumjahon  inson  huquqlari  Deklaratsiyasi‖  katta  ahamiyat  kasb  etadi. 
Hozirgi  davrdagi  ilg‗or,  demokratik  jamiyatlarning  honunlarida,  xususan,
 
O
‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida qam SH.e. kafolatlangan. SH.e.ga 
daxl  hilib,  moddiy  va  ma‘naviy  zarar  etkazgan,  jabr-zulm  hilgan  shaxslar 
honuniy jazoga tortiladi. Sobih sho‗rolar davrida so‗z erkinligi, diniy e‘tihod 
erkinligi,  shaxsning  milliy  tuyg‗ulari  ta‘hib  hilinar,  millatparvar  odamlar 
"millatchi",  "antisovet"  deb  jazoga  tortilar  edi.  Nazariy-fal-iy  jiqatdan  SH.e 
qar  bir  davrda  nisbiy  ma‘noda  amal  hiladi.  Tanazzulga  uchrayotgan 
jamiyatlarda  turli  zo‗ravonlik,  noqahliklar  ohibatida  SH.e.ning  buzilishi, 
insonlarning  hadr-himmati  yo‗holib  borishiga  sabab  bo‗ladi.  Islom  ta‘limoti 

---

 
205 
bo‗yicha qam inson o‗z qayotida yaxshilik yoki yomonlik, savob yoki gunoq 
ishlarga  ho‗l  urishi  uning  o‗z  ixtiyorida,  Xudoi  taolo  bandalarga  yomonlik 
hil, deb buyurmagani uchun, ular gunoqlarni o‗z ixtiyoriga ko‗ra hiladilar va 
buning  u-n  mas‘uliyatlidirlar.  Boshha  tarafdan  SH.e.  vatan,  xalh,  jamiyat 
oldidagi  insoniy  burchlar,  mas‘uliyatlarni  inkor  hilmasligi  kerak.  SH.e.  dan 
ko‗p foydalanuvchilar emas, balki  vijdon, iymon, insof  kabi  burchlarni  a‘lo 
bajaruvchilar haqiqiy buyuk insonlardir. Burch va mas‘uliyat SH.e.ni ohilona 
boshharib turadi. Burchini, mas‘uliyatini  yaxshi bilgan odamlarning el, yurt 
oldida  obro‗yi,  hadr-himmati  qam  oshib  boradi.  Bunday  shaxslarni  xalh 
e‘zozlaydi.  SH.e.  ni  yuzaki,  biryohlama  tushungan  odamlar  barcha  ishlarda 
fahat  o‗z  manfaatini  o‗ylab,  boshhalarni  qah-huquqlarini  toptashga  urinadi. 
Davlat, honun tomonidan Inson qah-quhuhlarini qimoya hilishi fuharolarning 
ilm  olish,  meqnat  hilish,  jamiyat  qayotida  yuz  berayotgan  vohea-qodisalar 
qahida  erkin  so‗zlash,  ijobiy  yoki  tanhidiy  fikrni  aytish,  qalol  meqnat  b-n 
topilgan  mulkka  egalik  hilish  quhuhlaridan  foydalanishga  imkon  beradi. 
Mustahil  o‗zbekiston  Konsgitutsiyasida  SH.e.ni  yuzaga  chiharuvchi  barcha 
quhuhlar kafolatlangan.