O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Texnokratik  nazariya  —  mazkur  nazariya  XX  asrning  20-yillarida 
vujudga  kelib,  60-70-yillarda  ancha  keng  tarqaldi.  Uning  tarafdorlari  orasida 
T.Veblen,  D.Barnxeym,  G.Saymon,  D.Bell  va  boshqalar  bor  edi.  Umuman 
ushbu  nazariya  elitar  nazariyasiga  juda  o'xshab  ketsa-da,  zamonaviy  voqelikni 

---

 
174 
hisobga  olishi  bilan  ajralib  turadi.  Bu  nazariyaga  ko'ra,  jamiyatni  mutaxassis 
boshqaruvchilar, menejerlar idora etishlari lozim (ko'pincha amalda ham shular 
boshqaradilar). Aynan ular jamiyatning haqiqiy ehtiyojlarini, uning eng maqbul 
rivojlanish  yo'llarini,  buning  uchun  zarur  vositalarni  aniqlashga  qodir.  Bu 
boshqarishni ilmiy asosda olib borish imkonini beradi hamda jamiyatning ildam 
rivojlanishini  ta'minlaydi.  Mazkur  ta'limot  g'oyalaridan  nafaqat  davlatning 
mohiyati  balki  uning  boshqa  jihatlariga  tegishli  bo'lgan  boshqa  nazariyalarda 
ham foydalanilmoqda. 
Texnokratiya  (yun.  techne  san'at,  hunar,  mahorat  va  ...kratiya)  —  1) 
ijtimoiy tafakkurdagi oqim, unga ko'ra, jamiyat butunlay ilmiy-texnika tafakkuri 
printsiplari  bilan  boshqarilishi  mumkin;  texniklar,  muhandislar  va  olimlar 
(texnokratlar)  ilmiy-texnika  tafakkurining  namoyandalari  bo'lib,  korxonalar  va 
umuman  jamiyatdagi  barcha  hokimiyat  tadbirkorlar  va  siyosatchilardan  ularga 
o‘tishi  kerak.  Texnokratik  kontseptsiyalar  hozirda  ijtimoiy  ishlab  chiqarishda 
fan  va  mutaxassislar  mavqeining  oshib  borayotganligini  aks  ettiradi.  T.ning 
barcha ko'rinishlariga xos bo'lgan belgi ijtimoiy jarayonlarni texnika va boshqa 
tor  ixtisoslashgan  mezonlar  asotsida  boshqarishga  e'tiborni  kuchaytirib, 
siyosatning  qadriyatli-axloqiy  o'lchovlariga  kam  ahamiyat  berishdir;  2) 
monopoliyalashtirilgan  ishlab  chiqarish.  va  davlat  apparatining  yuqori 
mulozimlari  -  mutaxassislar  qatlamini  bildiradi;  3)  XX-asrning  30-yillarida 
AQShda vujudga kelgan ijtimoiy harakat. U milliy miqyosda ishlab chiqarishni 
ilmiy  rejalashtirish  natijasida  sanoat  to'ntarishi  yordami  bilan  umumiy 
farovonlikka  erishishni  maqsad  qilib  qo'ygan  (rahbarlari  G.  Loeb,  G.  Skot). 
Harakat 40-yillar boshida barbod bo'lgan. 
Texnokratizm  (yun.  texnika  -  san'at,  ustalik  va  kratos  -  hokimiyat 
so'zlaridan  olingan)  —  texnik  mutaxassislarning  ilmiy  bilimi  asotsida  butun 
jamiyatning  manfaatlarini  himoya  qiluvchi,  siyosiy  hokimiyatni  o'rnatilishi 
haqidagi sotsiologik kontseptsiya. Dastavval, T. g'oyasi amerikalik iqtisodchi va 
sotsiolog  Torsteyn  Veblenning,  "Muhandislar  va  baholar  sistemasi"  ("The 
engineers and  the price  system")  deb  nomlangan asarida  ilgari  surilgan.  Uning 
fikricha, XX-asrda sodir bo'layotgan, ishlab chiqarishdagi inqilobiy o'zgarishlar 
jamiyat hayotida muhim o'rin tutadi va shuning uchun butun xalq xo'jaligini va 
umuman jamiyat boshqaruvini kelajakda texnik ziyolilar qo'liga berish kerak. 
Texnologiya  —  moddiy  ishlab  chiqarishda  bilimlardan  foydalanish. 
Texnologiya  inson  foydalanishi  uchun  moddiy  vositalar  (masalan  mashinalar, 
avtomatlar) yaratishni bildiradi.