O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti



Download 1,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet142/293
Sana24.08.2021
Hajmi1,63 Mb.
#155158
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   293
Bog'liq
sotsiologiya fanidan izohli lugat

Madaniyat  (arab.  —  madinalik,  shaharlik,  ta‘lim-tarbiya  ko‗rgan)  — 
tabiat  va  o‗zaro  munosabatlarda  aks  etadigan  inson  faoliyatining  o‗ziga  xos 
usuli.  M.  alohida  individning  hayot  faoliyati  (shaxsiy  madaniyat),  ijtimoiy 
guruhning  yoki  jamiyatning  hayot  faoliyati  usulini  aks  ettiradi.  Dastlab  M. 
tushunchasi  insonning  tabiatga  maqsadga  muvofiq  ta‘siri  (erni  ishlash  va 
h.k), hamda insonning o‗zini tarbiyalash va o‗qitish ma‘nolarini  ifodalagan. 
Keyinchalik  M.  tushunchasi  orqali  sivilizatsiya  b-n  bog‗liq  mazmun 
tushunila  boshlandi.  Uyg‗onish  davrida  M.  etukligi  deganda  insonning 
gumanistik  g‗oyalari,  keyinroq,  ma‘rifatchilik  g‗oyalariga  muvofiqlikni 
tushuna  boshladilar.  Jamiyatdan  tashqarida  M.  mavjud  emas.  Ijtimoiy 
munosabatlardagi  har  qanday  o‗zgarish  M.ga  ta‘sir  etadi  va  M.  bu 


 
102 
munosabatlarning  qanday  natijalarga  olib  kelishidan  xabar  beradi.  SHu 
boisdan  M.  nafaqat  o‗tmishga  yoki  bugunga,  shu  b-n  birga  kelajakka 
munosabatdir.  M.  inson  faoliyatining  ham  mahsuli,  ham  sifat  ko‗rsatkichi. 
Insoniyat o‗zi ham pirovard natijada M. mahsulidir. Madaniy muhit qanday 
bo‗lsa,  inson  ham  shunday  shakllanadi.M.ning  ijodkori,  eng  avvalo,  xalq. 
Xalq  M.ida  avlodlar  yaratgan  moddiy  va  ma‘naviy  boyliklar  jamlangan. 
Ularni  o‗zlashtirmay,  bilmay  turib,  madaniyatli  kishi  bo‗lib  etishish  qiyin. 
Xuddi  shuningdek,  M.  rivojida  professional  ijodkorlar  va  san‘atkorlar  ham 
katta  o‗rin  tutadilar.  Ular  tufayli  M.da  yangi  oqimlar,  ijod  turlari,  badiiy 
estetik  qarashlar  yuzaga  keladi.M.  o‗z  mohiyatiga  ko‗ra,  moddiy  va 
ma‘naviyga bo‗linadi.  
 Madaniy  islohot  —  jamiyatning  bir  sifat  holatidan  yuksakroq  yangi 
sifat  holatiga  o‗tish  jarayonlarida  iqtisodiy,  ijtimoiy,  siyosiy  hayot  sohalari 
bilan  bir  qatorda  madaniy  hayot  sohasida  ham  tub  o‗zgarishlar  va  qayta 
qurishlar sodir etilishi jarayoni. Bunda jamiyat hayotining barcha jabhalarida 
amalga  oshiriladigan  tub  islohotlar  madaniy  hayot  mohiyat-mazmuniga 
singdirilib,  u  b-n  mutanosiblik  kasb  etishi  ob‘ektiv  taraqqiyot  qonuniyati 
sifatida o‗z ifodasini topadi. Asosan, iqtisodiy-ijtimoiy zaminning mohiyatan 
tub  o‗zgarishi  ob‘ektiv  ravishda  madaniy  hayot  asoslarini  ham  tubdan 
o‗zgartirish  va  qayta  qurishni  taqozo  etadi.  Tarixiy  taraqqiyot  jarayoni, 
sivilizatsiyaning muayyan bosqichida ma‘rifatparvarlik harakatlari (Fransiya, 
Angliya,  AQSH,  Gollandiya,  Belgiya,  Germaniya  va  b.),  madaniy  inqilob, 
madaniy  muxtoriyat,  ilmiy-madaniy  muxtoriyat  g‗oyalari,  milliy  ozodlik 
harakatlari  bag‗rida  shakllangan  madaniy  taraqqiyot  vositasida  milliy 
ozodlikka  erishish  uchun  bo‗lgan  sa‘y-harakatlarni  (gandizm,  jadidchilik) 
m.i.  tamoyilini  shakllantirish  bosqichlari  sifatida  baholash  mumkin.  M.i. 
ta‘limoti,  asosan,  sotsial-demokratik,  sotsialistik  va  kommunistik  partiyalar 
dasturlari  asosida  amalga  oshirilishi  (sobiq  SSSR  va  uning  ittifoqchilari) 
muayyan natijalar b-n birgalikda katta fojiali oqibatlarga olib keldi: madaniy 
hayot  tizimining  asosiy  yaratuvchi  ijtimoiy  kuchi  bo‗lgan  ziyolilar  tabaqasi 
qirg‗in  qilindi,  yoki  majburiy  muhojirlikka  maxkum  etildi,  madaniy  meros 
―sinfiy  kurash‖  niqobi  ostida  barbod  qilindi.  Bugun  bashariyatning 
umumsivilizatsiya  taraqqiyot  qonuniyatlari  amal  qilayotgan  sharoitda 
madaniy  hayot  jabhalaridagi  tub  o‗zgarishlar  inqilobiy  emas,  balki  tadrijiy 
tarzda ro‗y bermoqda. 

Download 1,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   293




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish