O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kafedrasi

Yerning ichki kuchlarini endogen
(yunoncha "endo" - ichki, "genos" — 
kelib chiqish) kuchlar deb ataladi. Ular ta'sirida vulkanlar otiladi, zilzilalar sodir 
bo'ladi. Bunday jarayonlar endogen jarayonlar deb ataladi. 
Tashqi omillarni ekzogen
(yunoncha "exo" - tashqi, "genos" - kelib 
chiqish) omillar yoki kuchlar deb ataladi. Tashqi kuchlar ta'sirida vujudga 
keladigan jarayonlar ekzogen jarayonlar deb ataladi 

---

130 
Termachilik, ovchilik va baliqchilik bosqichi
. Bundan 30 000 yil awal 
boshlangan. Ushbu davrda odam termachilik, ovchilik va baliqchilik bilan 
shug'ullangan. Shuning uchun mazkur bosqichni termachilik, ovchilik va 
baliqchilik bosqichi deb ataladi. Ibtidoiy odamni iqlimi qulay, biologik resurslarga 
boy (yirik hayvonlar, mevalar) joylar ko'proq qiziqtirgan. Bu bosqichda inson 
tabiatni o'zgartirmagan, balki unga moslashgan. 
Qishloq xo'jalik inqilobi bosqichi
. Bundan 6—8 ming yil ilgari sodir 
bo'lgan ushbu davrda odam ovchilik va baliqchilikdan dehqonchilikka o'tgan. 
Tabiiy landshaftlarning kuchsiz o'zgarishi ro'y 
bera boshlagan. 
O'rta asrlar bosqichi
. Bu davrda insonning tabiatga bo'lgan ta'siri kuchaya 
borgan, hunarmandchilik rivojlangan, xo'jalikda tabiiy boyliklar keng qoilanila 
boshlangan. Dehqonchilik va chorvachilik yanada rivojlangan, ammo ular asosan 
qo'l kuchiga asoslanganligi uchun ekologik muvozanatga ta'sir etmagan. 
Sanoat inqilobi bosqichi
. Bu davr bundan 300 yil awal ro'y berdi. 
Jamiyatning tabiatga ta'siri kuchaydi. Tabiiy landshaftlar tez sur'atlarda o'zgara 
boshladi. Buyuk geografik kashfiyotlar tufayli boshqa qit'alar ham o'zlashtirila 
boshlandi. Ispaniya, Portugaliya, Angliya, Fransiya davlatlari tomonidan ulkan 
mustamlakalar, imperiyalar vujudga keltirildi. Sanoat rivojlangani sayin 
jamiyatning tabiatga ta'siri 
ham orta boshladi.