O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

6) Radioaktiv va boshka xavfli hamda ekologik jihatdan zararli moddalardan 
foydalanshi yoki ularni saklash bilan boglik avariyalar: 
Sanitariya himoya hududi tashkariga chikarib tashlanishi natijasida paydo 
buladigan yuqori darajadagi radioaktivlik odamlarning yul kuyiladigan kup mikdorda 
nurlanishini keltirib chikaradigan Texnologik jarayonda radioaktiv moddalardan 
foydalanadigan ob`ektlardagi avariyalar; radioaktiv materiallarni tashish vakgidagi 
avariyalar; radioizotop buyumlarning yukotilishi; biologik vositalarni va ulardan 
olinadigan preparatlarni tayyorlash, saklash va tashishni amalga oshiruvchi 
ilmiytadkikot va boshka muassasalarda biologik vositalarning atrof-muhitga chikib 
ketishi yoki yukotilishi bilan boglik vaziyatlar.
7) Gidrotexnik inshootlardagi halokatlar va avariyalar:
Suv omborlarida, 
daryo va kanallardagi buzilishlar, baland toglardagi yullardan suv urib ketishi 
natijasida vujudga keladigan hamda suv bosgan hududlarda odamlar o’limiga, sanoat 
va kishlok hujaligi ob`ektlari ishining, aholi hayot faoliyatining buzilishiga olib 
keladigan va shoshilinch kuchirish tadbirlarini talab kiladigan halokatli suv 
bosishlari. 
Hozirgi vakgda Birlashgan Millatlar Tashkiloti — BMT bo’yicha favqulodda 
vaziyatlarning tavsifiga yana kushimcha kilib: a) ijtimoiy-siyosiy tavsifdagi FV; b) 
harbiy tavsifdagi FV ni kiritish mumkin. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining karoriga kura bizning 
mintakada 7 hil FV turlari tasdiklangan: 
1. Zilzilalar, surilishi; 
2. Sel, suv toshkinlari va boshkalar; 
3. Kimyoviy xavfli ob`ektlarda avariya va falokatlar (utkir zaharli 
moddalarning ajralib chikishi); 
4. Portlash va yongin xavfi mavjud ob`ektlardagi avariya va falokatlar; 
5. Temir yo`l va boshka transport vositalaridatashish paytidagi avariya va 
falokatlar; 
6. Xavfli epidemiyalarning tarkalishi; 
7. Radioaktiv manbalardagi avariyalar. 
Favqulodda vaziyatlar xavfning tarkalish tezligiga kura, quyidagi guruhlarga 
bulinadi: 
a) tasodifiy FV — silkinishi, portlash, transport vositalardagi avariyalar va 
boshkalar; 
b) shiddatli FV — yonginlar, zaharli gazlar otilib chikuvchi portlashlar va 
boshkalar; 
v) mu`tadil (urtacha) FV — suv toshkinlari, vulkonlarning otilib chikishi, 
radioaktiv moddalar okib chikuvchi avariyalar va boshkalar; 
g) ravon FV — sekin asta tarkaluvchi xavflar: kurgokchilik, epidemiyalarning 
tarkalishi, tuprokning ifloslanishi, suvni kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi va 
boshkalar. 

---

103 
Favqulodda vaziyatlar yana tarkalish mikyosiga (shikastlanganlar soniga 
hamda moddiy yo`qotishlar miqdoriga qarab) kura 4 guruhga bulinadi: 
1 Lokal (ob`ekt mikyosidagi) FV; 
2 MahalliyFV; 
3 Respublika (milliy) FV; 
4 Transchegaraviy (global). 
Lokal favqulodda vaziyat — biror ob`ektga taallukli bo`lib, uning mikyosi 
usha ob`ekt hududi bilan chegaralanadi.Bunday vaziyat natijasida 10 dan ortiq 
bulmagan odam jabrlangan yoki 100 dan ortiq bulmagan odamning hayot faoliyati 
sharoitlari buzilgan yohud moddiy zarar favqulodda vaziyat pavdo bo’lgan kunda eng 
kam oylik ish haki mikdorining 1 ming baravaridan ortiq bulmagan mikdorni tashkil 
etgan hisoblanadi.Bunday FV oqibatlari shu ob`ekt kuchi va resurslari bilan 
tugatiladi. 
Mahalliy tavsifdagi favqulodda vaziyat — aholi yashaydigan hudud (aholi 
punkti, shahar, tuman, viloyat) bilan chegaralanadi. Bunday vaziyat natijasida 10 dan 
ortiq, biroq 500 dan kam bulmagan odamning hayot faoliyati sharoitlari buzilgan 
yohud moddiy zarar favqulodda vaziyat paydo bo’lgan kunda eng kam oylik ish haki 
mikdorining 1 ming baravaridan ortiqni, biroq O,5 million baravaridan kup bulmagan 
mikdorni tashkil etgan hisoblanadi. 
Respublika (milliy) tavsifdagi favqulodda vaziyat deyilganda — favqulodda 
vaziyat natijasida 500 dan ortiq odamning hayot faoliyati sharoitlari buzilgan yohud 
moddiy zarar FV paydo bo’lgan kunda eng kam oylik ish haki mikdorining 0,5 
million baravaridan ortigini tashkil etadigan, hamda FV mintakasi viloyat 
chegarasidan tashkariga chiqadigan, respublika mikyosida tarkalishi mumkin bo’lgan 
FV tushuniladi. 
Transchegaraviy (global) tavsifdagi favqulodda vaziyat deyilganda esa, 
oqibatlari mamlakat tashkarisiga chiqadigan yohud FV chet elda yuz bergan va 
O`zbekiston hududiga dahldor holat tushuniladi. 
Bunday faloqat oqibatlari har bir mamlakatning ichki kuchlari va mablagi bilan 
hamda halkaro hamjamiyat tashkilotlari mablaglari hisobiga tugatiladi. Masalan, Orol 
muammosi nafakat O`zbekiston davlati uchun, balki unga chegaradosh bo’lgan 
Turkmaniston, kozogiston va boshka davlatlar uchun ham faloqat keltiruvchi 
vaziyatdir. SHuning uchun ohirgi vakgda Orol muammosini hap qilishga O`zbekiston 
davlatinig kuch va mablagidan tashkari butun jahon hamjamiyati tashkilotlari 
(Ekosan, YUnep va boshk.) mablaglari, kuchlaridan foydalanilmoqda.