Ishlab chiqarish sanitariyasi va gigienasi

Aim.uz

	Ishlab chiqarish sanitariyasi va gigienasi.

Vaqti-	Talabalar soni:
O‘quv mashg‘ulotining shakli	Vizual ma’ruza
O‘qitish texnologiyasi	Muammoli
Ma’ruza mashg‘ulotining rejasi	Ishlab chiqarish sanitariyasining asoslari. Sanoat korxonalarini kurishda sanitariya va gigenaviy umumiy talablari va zararli moddalardan ximoya kilish. Sanitariya ximoya zonalari.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Ishlab chiqarishda sanoat korxonalarini kurish paytida sanitar va gigena xonalarining tugri tanlanishi, xamda sanitar ximoya zonalarining urnatilishi tugrisida suz yuritiladi.
Pedagogik vazifa-lar: - yangi o‘quv axboro-tining mazmunini ochish, muammoni qo‘-yish va uni echimini topishni tashkil qilish, hozirgi za-mon nuqtai nazarla-rini tahlil qilish; - yo‘l-yo‘riqlar o‘t-kazish va o‘qitish-ning huquqiy asos-lari bilan tanish-tiradi; - yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish turlari-ni, o‘tkazish muddatlarini tushuntirish; - kirish yo‘l-yo‘riqlarini o‘tkazish bilan tanishtirish; - ish joyida, rejali, rejadan tashqari, joriy yo‘l-yo‘riqlar bYerish va mutaxassislar tayyorlash va o‘qitishni tavsiflash.	O‘quv faoliyatining natijalari: Talaba: - yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish va o‘qitishning huquqiy asoslari tavsiflaydi; - yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish turlarini, o‘tkazish muddatla-rini aytib bYeradi; -Mustaqil ish sifatida uyda sxemalarni chizadi
O‘qitish uslubi va texnikasi	Vizual ma’ruza, blits-so‘rov, bayon qilish, klaster, texnikasi
O‘qitish vositalari	Ma’ruzalar matni, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O‘qitish shakli	Jamoa va guruhda ishlash.
O‘qitish shart-sharoiti	Proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya.
Mavzularning tayanch iboralari nomi. 1. Yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish. 2. O‘qitishning huquqiy asoslari. 3. Kirish yo‘l-yo‘riqlari 4. Ish joyida o‘tkaziladigan yo‘l-yo‘riqlar. 5. Rejali, rejadan tashqari yo‘l-yo‘riqlar. 6. Joriy yo‘l-yo‘riqlar bYerish. 7. Mutaxassislar tayyorlash va o‘qitish.	Tayanch iboralarning o‘quv maqsadlari: 1. Yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish o‘rganiladi. 2. O‘qitishning huquqiy asoslari o‘rganiladi. 3. Kirish yo‘l-yo‘riqlari o‘rganiladi. 4. Ish joyida o‘tkaziladigan yo‘l-yo‘riqlar o‘rganiladi. 5. Rejali, rejadan tashqari yo‘l-yo‘riqlar o‘rganiladi. 6. Joriy yo‘l-yo‘riqlar berish o‘rganiladi. 7. Mutaxassislar tayyorlash va o‘qitish o‘rganiladi.
O‘quv-ilmiy adabiyotlar	1. N.H. Avliyoqulov Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari Toshkent- 2001y. 2. N.H. Avliyoqulov O‘qitishning modul tizimi va pedogogik texnologiyasi amaliy asoslari Boxoro 2002y. 3. N.H. Avliyoqulov, N.N.Musaeva Pedagogik texnologiyalar. Fan va texnologiya nashriyoti, 2008y. 4. A.T. Murodov, S.N. SHodiev Mehnatni muhofaza qilish. Ma’ruzalar matni. B, 2003 y. 5. G‘. YOrmatov, YO. Isomuhamedov Mehnatni muhofaza qilish. T., «O‘zbekiston», 2002 y. 6. X. Azimov. Qurilishda mehnat havfsizligi Fan 1997y 7. O‘. Yo‘ldoshev, U. Usmonov, O. Qudratov Mehnatni muhofaza qilish mehnat 2001y. 8. P.V.Soluyanov Praktikum po Oxrane truda. 9. IntYernet ma’lumotlari:
B.Blum taksonomiyasi asosida o‘quv maqsadlarining toifalarini belgilash
Tayanch iboralar	O‘quv maqsadlari toifalari
	Bilish	Tushunish	Qo‘llash	Analiz	Sintez	Baholash
1. Yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish.	+	+
2 .O‘qitishning huquqiy asoslari.	+	+
3. Kirish yo‘l-yo‘riqlari.	+	+
4. Ish joyida o‘tkaziladigan yo‘l-yo‘riqlar	+	+
5. Rejali, rejadan tashqari yo‘l-yo‘riqlar	+	+	+	+	+	+
6. Joriy yo‘l-yo‘riqlar bYerish.	+	+	+
7. Mutaxassislar tayyorlash va o‘qitish

Ma’ruza mashg‘ulotini texnologik kartasi (4-mashg‘ulot)

Bosqichlar vaqti	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	Talaba
1-bosqich Kirish (5min)	1.1 Mavzu, uning maqsadi, o‘quv mashg‘ulotidan kutilayotgan natijalar ma’lum qilinadi	1.1.Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich Asosiy (65 min)	2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor savol-javob o‘tkazadi. 2.2. O‘qituvchi vizual matYeriallardan foydalangan holda ma’ruzani bayon etishda davom etadi. 2.3 Yo‘l-yo‘riqlar o‘tkazish va o‘qitishning huquqiy asoslari sharhlaydi: - kirish yo‘l-yo‘riqlarini o‘tkazish maqsad nima deb o‘ylay Ish joyida o‘tkaziladigan yo‘l-yo‘riqlar qaysi maqsadni ko‘zlab o‘tkaziladi; - rejali, rejadan tashqari, joriy yo‘l-yo‘riqlar bYerish va mutaxas-sislar tayyorlash va o‘qitish asosida nimalrga Yerishiladi? 2.4.Quyidagi savollardan foyda-langan holda mavzu yoritiladi: - kirish yo‘l-yo‘riqlarini o‘tkazish maqsad nima deb o‘ylay Ish joyida o‘tkaziladigan yo‘l-yo‘riqlar qaysi maqsadni ko‘zlab o‘tkaziladi; - rejali, rejadan tashqari, joriy yo‘l-yo‘riqlar bYerish va mutaxas-sislar tayyorlash va o‘qitish asosida nimalarga Yerishiladi? 2.5. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi.	2.1. Eshitadi, navbat bilan javob bYeradi. 2.2. Eshitadi, yozib oladi.
3-bosqich YAkuniy (10min)	3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. Faol ishtirok etgan talabalarni rag‘batlantiradi. Mustaqil ish uchun vazifa, sxemalarni chizishni vazifa qilib bYeradi, baholaydi.	3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi.

Ishlab chiqarish sanitariyasining asoslari.
Mehnat gigienasi – tibbiyot fanining bir kismi bulib, ish sharoitlarining inson sogligiga va ish kobiliyatiga ta’sirini urganadi, shuningdek, mexnat sharoitlarini soglomlashtirish hamda ishlab chikarishni yuksaltirishga yunaltirilgan sanitariya-gigiena, jaroxatlanishni, kasb kasalligini oldini olish va davolash tadbirlarini ishlab chikadi.

Teri – inson tanasining tashki koplamasi bulib, uni turli mexanik shikastlanishlardan saklab, tana xaroratini bir maromda bulishini ta’minlab turadi. Balog‘at yoshidagi kishi 18o-20o C haroratda engil jismoniy mexnat kilganda, sutkasiga urtacha 11340 J issiqlik sarflaydi. Inson uchun ko‘rish, eshitish, nafas olish, sezish, asab sistemalari muxim omillar xisoblanadi. Inson 20 Gs dan 20000 Gs chastotali tebranishgacha bo‘lgan tovush to‘lkinlarini eshita oladi. Quloqning sezish qobilyati ancha yukori bo‘lib, 2000 Gs dan 4000 Gs gacha diapazondagi tovushlarni normal eshitadi. Biroq 8000 Gs dan pastrok va 6000 Gs dan yukorirok chastotada sezish qobilyati bir muncha pasayadi. Xid bilish kabi sezgi organlari bilan kishi xavoning zararli moddalar bilan ifloslanganligini aniqlaydi. Bu xidlar uzoq vaqt ta’sir etishi natijasida odamning sezish kobiliyatini pasaytiradi.

Atrof muxitdagi o‘zgarishlar (issiklik va sovuk, namlik, shovqin, tebranish) odamning fiziologik ruxiy xolatiga ta’sir o‘tkaza boshlaydi.
Ishlab chikarish sharoiti yoki xolatini asosan 4 gruppa omillarga ajratish mumkin: 1-gruppa – atrof muxitning sanitariya gigiena xolati. Bularga xavo xarorati, atrof-muxitning tozaligi, yoruglik, tovush va boshkalar kiradi.

2-gruppa – mexnat vositalari: ishlab chikarish uchun foydalaniladigan mashina-mexanizmlar, asbob va moslamalar.

3-gruppa – tashkiliy formalar kiradi. Ular ish rejimi va dam olishga xamda mexnat taksimotiga asoslanadi.

4-gruppa – odamlarning uzaro munosabatlari, ish sharoitlari va mexnat natijasiga bulgan munosabatiga boglik ijtimoiy omillarni uz ichiga oladi.

Tog‘-kon va metallurgiya sanoati korxonalarini ko‘rishda sanitariya va gigienaviy umumiy talablari va zararli moddalardan himoya qilish.

Korxonalarning loyixalarida: 1) Xona xavosiga, atmosfYeraga va oqova suvlarga zararli yoki yomon xidli moddalarning qo‘shilmasligini yoki juda oz mikdorda bulishini, shuningdek, ish xonalarida issik va namlikning ajralib chikmasligini yoki juda oz mikdorda bo‘lishini.

2) Shovqin, titrash, ultratovush, radiochastotalarning elektromagnit to‘lqinlari, statik elektr va ionlovchi nurlanishlar bo‘lmasligi yoki juda oz mikdorda xosil bo‘lishini ta’minlaydigan texnologik protsess va jixozlar ko‘zda tutilishi lozim. Yuqorida sanab o‘tilgan zararliklarni ajratib chiqadigan yoki shu zararliklarning manbalari xisoblangan korxonalarni turar joy binolaridan sanitariya-ximoya zonalari bilan ixotalash lozim. Sanitariya-ximoya zonasining ulchami korxona ajratib chikaradigan zararli moddalar mikdoriga bog‘lik bulib 50 … 1000 m ni tashkil etadi. Ishlab chiqarishda sanitariya-himoya zonasi 5 klassga bulinadi (SN 245-71)

I kl – 1000 m, II kl – 500 m; III kl – 300 m; IV kl – 100 m; V kl- 50 m

I, II, III kl – kimyo, metallurgiya, ayrim ruda va rudasiz ishlab chiqarish korxonalari kiradi.

IV kl ga – kimyo va metallurgiya korxonalari bilan boglik ishlab chikarish, elektr asbob-uskunalar ishlab chikarish va metallarni ishlov bYerish korxonalari.

V kl ga – tipografiya, mebel fabrikalari, engil sanoat korxonalari (shvey, xbk, piщevoy va boshkalar). Birta ishlovchiga tugri keladigan ishlab chikarish xonalarining xajmi 15 m3 dan, xonalar saxn esa 4,5 m2 dan kam bulmasligi kerak.

Ishlab chiqarish binoalari va inshootlarining derazalarida shamollatish uchun yorug‘lik tushadigan joylar umumiy saxnining 20% ini tashkil qilishi, ochiladigan tabaqalar qilinishi kerak.

Sanitariya – maishiy xonalarning 1 kishiga tugri keladigan saxni kuyidagicha xisoblanadi. (me’yorlangan)

-Gardirob va yuvinish xonalari – 0,6 m2

-Dushlar (bir dush xonaga 5 ta odam xisobida ) – 0,43 m2

-Dam olish, isinish va ovkatlanishga muljallangan xonalar – 1m2

-Korjomani kuritish xonalari – 0,2 m2

-Xojatxona – 40 kishiga 1 ta unitaz

Agar ishlab chikarishda ishlaydigan ayollar soni 100 dan kup bulsa, ayollarning shaxsiy gigiena xonasi kuzda tutiladi. Bu xonaning saxni 1 ta ayolga 0,18 m2 dan tugri keladi.

Xulosa: Ishlab chiqarishdagi korxonalar kurilganda ularni xar tomonlama ishchi xizmatchilar uchun kulay ish sharoitini yaratilgan xolda kurilishini ta’minlash, xamda sanitar ximoya zonasini tugri urnatish, korxona joyini tugri tanlash tugrisida tula ma’lumot berildi.

Aim.uz