O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy kon-metallurgiya kombinati Navoiy Davlat Konchilik Instituti Energo-mexanika fakulteti mustaqil ishi mavzu: Jarayonlarni statistik tartibga solish Guruh: 7-19 Bajardi: Asanov a qabul

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


Navoiy kon-metallurgiya kombinati
Navoiy Davlat Konchilik Instituti
Energo-mexanika fakulteti


MUSTAQIL ISHI


Mavzu:Jarayonlarni statistik tartibga solish

Guruh:7-19
Bajardi: Asanov A
Qabul qildi: Sodiqov B

Navoiy-2022 yil

Boshqaruv jarayoniga tizimlar nazariyasi nuqtai-nazaridan qaralganida, uni mahlum bir tizimni muvozanatda saqlab turish yoki uni sifat jihatidan yangi shaklga keltirish uchun amalga oshiriladigan tahsirlar yiG’indisidir deyish mumkin. Bu tahsirlarni amalga oshirish uchun Boshqaruvchi qism, yahni Boshqarish subhekti Boshqariluvchi obhekt holati haqida yetarli mahlumotga ega bo’lishi zarur."Informatsiya" (axborot) atamasi lotincha so’zdan kelib chiqib, biron-bir voQea yoki kimningdir faoliyati haqidagi xabarni anglatadi.
Lotin tili - hind-yevropa tillari oilasining italiy tillari guruhiga mansub; Italiyaning oʻrta qismidagi Latsiy viloyatida miloddan avvalgi 8-asrda yashagan lotin kabilasining tili. Lotin tilining asta-sekin Rim hududidan tashqariga tarqalishi va qad.
Boshqarish jarayonini yetarli va haqqoniy mahlumotlarsiz amalga oshirish mumkin emas.Boshqaruvchi tizim Boshqariluvchi tizimning umumiy faoliyati to’g’risida mahlumotlar oladi, ular asosida tizim holatiga baho beradi, Boshqarishni takomillashtirish bo’yicha ko’rsatmalar ishlab chiqadi va Boshqariluvchi tizimga ijro uchun yuboradi. Bundan tashqari tashkilot ochiq ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida tashqi muhit bilan axborot almashish orqali munosabatlarga kirishadi.
Tashkilot doirasida faoliyat ko’rsatuvchi insonlarni, mehnat taqsimotlari natijasida shakllanuvchi ichki xo’jaliklar (bo’limlar)ni va Boshqarish pog’onalarini yaxlit holatga olib keluvchi jarayon kommunikatsiyadir. Klassik tahrif bo’yicha kommunikatsiya – bu odamlar orasidagi informatsiya almashish jarayonidir.Bunda axborot ikki taraflama yo’nalishda, yahni, uzatuvchi va Qabul Qiluvchilar tomon harakat kiladi.
Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.
Menejmentda kommunikatsiyalar odamlar, guruhlar (ichki xo’jaliklar), Boshqarish poG’onalari hamda tashkilot bilan tashqi muhit orasidagi informatsiya almashish jarayonidir.Boshqaruv jarayonida aloqa shakllarini Quyidagi chizma yordamida ifodalash mumkin:
Boshqaruv ta’siri

Boshqaruvchi qism Boshqariluvchi qism

Tashqi
axborot
Teskari
aloqa
6-chizma. Boshqaruv jarayoni aloqasi.
Murakkab va ko’p qirrali korxona xo’jaligini boshqarish katta hajmdagi birlamchi axborotlarni ko’rib chiqishni talab qiladi.Ularga quyidagi informatsiyalar kiradi: statistik, operativ-hisobot, reja-iqtisodiy, buxgalterlik, moliyaviy, moddiy-texnika tahminoti, kapital qurilish, texnologik, konstruktorlik va boshqalar.Axborotlar kelib chiqish manbalariga ko’ra tashqi va ichki axborotga ajratiladi.
Tashqi muammolalardan kelib chiquvchi axborotlar tashqi axborot hisoblanadi.Uning tarkibiga qonunlar va mehyoriy xujjatlar, mahsulotga bo’lgan talablar, texnika taraqqiyotiga oid axborotlar, ilg’or korxonalar ish tajribalari va boshqalar kiradi. O’z navbatida tashkilotdan tashqi muhitga ham axborot chiqadi. Bu asosan hissadorlar va davlat muassasalariga hisobotlar, reklama va shunga o’xshash axborotlar.
Ichki axborotga ishlab chiqarish jarayoniga oid, rejaning bajarilishi, sex va uchastkalarning ishlariga, mahsulotning sotilishi va tannarxini kamaytirishga oid axborotlar kiradi.
Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.
Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch.
Korxonani Boshqarish uchun zarur bo’lgan barcha turdagi axborotlar majmui axborot tizimini vujudga keltiradi. Boshqaruv va axborot tizimlari Boshqaruvning har Qanday bosQichida bir butun tizim sifatida faoliyat ko’rsatadi.
Ishlab chiqarish xajmining oshishi, korxonaning ichki va tashqi aloqalarining kengayishi qaror qabul qilish va buyruq tayyorlashdan oldin inson o’zlashtirishi zarur bo’lgan axborot xajmini va mazmunini juda ko’paytirib yuboradi.Ushbu axborot o’z vaqtida va yetarli darajada yetkazilishi tashkilotning umumiy xo’jalik va Boshqaruv faoliyatining samaradorligiga bevosita tahsir etadi. Rahbarlar o’z ish vaqtining 50 foizidan 90 foizigacha bo’lgan qismini kommunikatsiyalarga sarflaydilar.SHu sababdan tashkilotlarda kommunikatsiyalarni to’G’ri va samarali tashkil Qilish juda katta ahamiyatga ega.

Tashkilotlardagi kommunikatsiyalar turlari.

Tashkilotlarda samarali kommunikatsiyalarni shakllantirish uchun ularning Qaysi joylarda va Qanday ko’rinishda zarurligini ko’rib chiqish kerak.
Avvalgi mavzularda ko’rib chiqilganidek, tashkilot ochiq tizim bo’lib tashqi muhit omillari tahsiri ostida faoliyat ko’rsatadi.Tashkilotning kommunikatsiya ehtiyojlari ushbu omillarga bog’liq.Bu sharoitlarda faoliyat ko’rsatish uchun tashkilotlar tashqi muhit elementlari bilan kommunikatsiyalar o’rnatadilar va bunda turli vositalardan foydalanadilar.Mavjud yoki potensial istehmolchilar bilan reklama va tovarlarni yetkazishning boshqa dasturlari yordamida munosabatga kirishadilar.Jamoatchilik bilan munosabatlar sohasida korxona haqida tasavvur (imidj) ni shakllantirishga ehtibor Qaratiladi. Davlat tartibot muassasalari bilan aloqalar turli xil hisobotlar orqali namoyon bo’ladi.
SHuni aytish kerakki, ko’p hollarda tashkilotlar ichida amalga oshirilayotgan kommunikatsiya tashqi muhitdagi mavjud imkoniyat va taxdid (xavf-xatar) larning aks tahsiri (reaksiyasi)dir.
Tashkilotlar doirasida kommunikatsiyalar Boshqarish poG’onalararo (vertikal) va bo’limlararo (gorizontal) shakllarda amalga oshadi.
Vertikal kommunikatsiyalar doirasida axborot poG’onadan-poG’onaga yetkaziladi.Bunda u pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga Qarab harakatlanishi mumkin.Birinchi holda axborot aniQ ko’rsatmalar, masalalar, buyruQ va farmoyishlar kabi ko’rinishlarda uzatiladi.Masalan, korxonaning ishlab chiqarish bo’limi sex boshliG’iga Qaysi mahsulotni va Qaysi muddatda tayyorlash to’G’risida ko’rsatma beradi, u o’z navbatida uchastka boshliG’iga yoki ustaga bu haqida ko’rsatma beradi.
Pastdan yuqoriga Qarab ketgan kommunikatsiyalarda axborot hisobot, mahlumot, ariza va boshqa ko’rinishlarda Quyi poG’onadan yuqori poG’onaga uzatiladi.Masalan, uchastka boshliG’i mahsulotni tayyor bo’lganligini sex boshliG’iga, u o’z navbatida ishlab chiqarish boshliG’iga va nihoyat, korxona direktoriga etkazadi.
Vertikal kommunikatsiyalar rahbarlarga Quyi poG’onalardagi holatni bilib turishga va zaruriy o’zgartirishlar kiritishga imkon beradi.
Tashkilotlar vertikal kommunikatsiyalardan tashQari gorizontal kommunikatsiyalarga muxtoj. Tashkilot ko’plab ichki xo’jaliklardan tashkil topgan. SHu sababli masalalarni va xatti-harakatlarni muvofiQlashtirish uchun axborot almashish zarur. Rahbariyat tashkilotning ixtisoslashgan tarkibiy Qismlarining hamkorligi asosida umumiy maQsadga erishishni tahminlashi zarur. Buning uchun bo’limlar orasidagi aloqalarni to’G’ri yo’lga Qo’ymoQ lozim. Gorizontal kommunikatsiyalarga misol Qilib institutimizning turli bo’limlari, fakulg’tetlari, kafedralari va guruhlari o’rtasidagi dars jadvallarini tuzish, o’Quv jarayonining borishi , bitiruvchilarga Quyiladigan talablar darajasi kabi ko’plab masalalar bo’yicha axborot almashishlar kiradi.Xuddi shunday Qilib ishlab chiqarish korxonalarida reja-iQtisod, ishlab chiqarish, marketing va moliya bo’limlari yangi turdagi mahsulotni ishlab chiqarish, buning uchun zarur bo’lgan mablaG’lar, narx belgilash, sotish yo’llari va boshqa turdagi axborot bilan almashadilar.
Gorizontal kommunikatsiyalarning Qo’shimcha afzalliklari - o’zaro teng huQuQli munosabatlarni shakllantirishdadir. Bu narsa xodimlarni ishdan QoniQishini oshiradi.
Biz yuqorida ko’rib chiqQan kommunikatsiyalar - tashkiliy kommunikatsiyalar, yahni tashkilotning ichki xo’jaliklari va Boshqarish poG’onalari orasida shakllangan aloqa turlaridir.
Bu turdagi kommunikatsiyalardan tashQari tashkilotda shaxslararo kommunikatsiyalar mavjud va ular tashkilot faoliyatiga juda katta tahsir ko’rsatadi.SHaxslararo kommunikatsiyalarning asosiy ko’rinishlari: rahbar- bo’ysunuvchi orasidagi, rahbar bilan ishchi guruh orasidagi va norasmiy kommunikatsiyalar.
Rahbar bo’ysunuvchi orasidagi kommunikatsiyalar asosan masalalarni oydinlashtirish; faoliyat samaradorligining muhokamasi; raG’batlantirish maQsadida xizmatlarni tan olish va mukofotlash; mavjud yoki ehtimol bo’lgan muammo haqida mahlumot yiG’ish; taklif va G’oyalarni Qabul Qilish kabilar bilan bog’liq.
Rahbar bilan ishchi guruh o’rtasidagi kommunikatsiyalar guruh harakatlarining (faoliyatining) samaradorligini oshirishga imkon beradi. Axborot almashishda barcha guruh ahzolari Qatnashganligi uchun har bir ahzo tashkilot uchun muhim bo’lgan masalalar, ularni hal Qilish yo’llari, birgalikda ishlash imkoniyatlari va boshqa muammolarni hal Qilishga o’z fikr va nuQtai-nazarlarini bildira oladi.Bahzi hollarda ishchi guruh rahbarsiz yiG’ilib, muammolarni, rivojlanishni yoki o’zgarishlarni muhokama Qiladi.
Kommunikatsiyalarning yana bir turi norasmiy kommunikatsiyalar bo’lib, ularning tarQalishi ko’pincha mish-mishlar deb ataladi.Bu turdagi kommunikatsiyalar odamlar guruhlarga to’planib turgan joylarda mavjud bo’ladi. Bunda axborot norasmiy kanallar (yo’llar) orqali etkaziladi va o’z harakati davomida mazmunini o’zgartirishi mumkin.SHuning uchun ko’p hollarda noto’G’ri axborotni mish-mishlar deb atashadi.Lekin axborot norasmiy kanallar orqali tez harakatlanishini hisobga olib, rahbar ayrim hollarda bu kanallardan tashkilot maQsadlariga erishish yoki o’z manfaatlari yo’lida foydalanishadi.
Mish-mishlar paydo bo’lishining asosiy sababi - zarur informatsiyani bilish imkoniyati (xodimlarda) yo’Qligi yoki informatsiya ozligi, uning kechikishi tufaylidir.
Tashkilot samarali faoliyatini tahminlashning asosiy va muhim vazifalaridan biri – tashkilotdagi barcha turdagi kommunikatsiyalarning samaradorligini oshirishdir.
7.3. Kommunikatsiya jarayonining elementlari va bosQichlari.
Yuqoridagilardan biz ko’rdikki, kommunikatsiyalar - tashkilotning ichki va tashqi muhitlari elementlarini, Boshqarish funksiyalarini, odamlar guruhlarini bir-birlari bilan munosabat o’rnatishga yordam beruvchi boglovchi jarayon ekan. Kommunikatsiya jarayonida Quyidagi elementlar (tarkibiy Qism)lar Qatnashadilar:
1. Informatsiya uzatuvchi( informatsiya manbai). Bu odam (rahbar, mutaxassis, oddiy ishchi xodim) guruh (ichki xo’jalik), Boshqarish poG’onasi, tashkilotning o’zi, tashqi muhit omillari ko’rinishida bo’lishi mumkin.Turli texnik Qurilmalar, inshootlar, jarayonlar, kitoblar va hokazolar ham informatsiya manbaidir.

2. Informatsiya. Tashkilotning ijtimoiy-iQtisodiy ko’rsatkichlari, Qarorlari va buyruQlarining mazmuni, loyihalar, hisobotlar, maslahatlar, turli tushunchalar kommunikatsiya jarayonida Qatnashuvchi asosiy elementlar (informatsiya birliklari) hisoblanadi.

3. Aloqa vositalari. Informatsiyani bir joydan ikkinchi joyga yetkazuvchi vositalarga xatlar, turli xujjatlar, odamlar, texnik aloqa vositalari(telefon,telegraf va h.k.), kompyuterlarda Qo’llaniladigan magnitli informatsiya tashish vositalari kabilar kiradi.

4. Informatsiya Qabul Qiluvchi. Bunga odamlar, ichki xo’jaliklar, Boshqarish poG’onalari, tashkilotlar, tashqi muhit omillari misol bo’la oladi.

Axborot almashishda uzatuvchi(manba) va Qabul Qiluvchi bir necha bir-biriga bog’liq bosQichlardan o’tadilar.Ularning vazifasi - xabarni ikkala tomon ham tushinib Qabul Qiladigan ko’rinishda tuzib, unga mos bo’lgan aloqa vositasini tanlash.Bu Qiyin vazifa, chunki har bir bosQichda xabarning mazmuni o’zgarishi yoki umuman yo’Qolishi mumkin.Kommunikatsiya boG’lovchi jarayon sifatida Quyidagi bosQichlardan iborat:
1. Informatsiya (G’oya yoki fikr) ning shakllanishi.MaQsadlar, masalalar va ularni yechish usullari, masalalar orasidagi bog’liqliklar, masalalarni yechish uchun zarur resurslarga talablar, resurslarni masalalar bilan boG’lash (resurslarni masalalar bo’yicha taQsimlash), natijalarni o’lchash va baholash usullari haqidagi bilimlarni shakllanishi.

2. Informatsiyani shifrlash. Fikrlar, bilimlar, loyihalar, Qarorlar Qabul Qiluvchilarga yetkazilishi uchun ular avvalo o’zaro munosabatlarga kirishuvchi (boG’lanuvchi)lar uchun tushinarli tilda ifodalanishi zarur.Odamlar muomalaga kirishadigan tillar, belgilar, raQamlar informatsiyani shifrlash usullariga misol bo’ladilar.Uzatilgan informatsiya ana shu tillar alifbosi, grammatikasi, belgilar asosida shifrlanadi.

Alifbo (arab A.sining boshlang‘ich ikki harfi - alif va bo nomidan olingan) - biror tilning yozuviga qabul qilingan va maʼlum anʼanaviy tartib berilgan yozuv belgilari (mas, arab A.si, lotin A.si) yoki bo‘g‘in belgilar (mas, hind A.si - devanagari)
Adabiyotlar
1. O’zbekiston
Respublikasining “Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish

to’g’risida”gi Qonuni. 28.12.1993 y.

2. O’zbekiston Respublikasining “Standartlashtirish to’g’risida”gi Qonuni. 28.12.1993 y.

3. O’zbekiston Respublikasining "Muvofiqlikni baholash to’g’risida” gi Qonuni. 04.10.2013 y.

4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 22 iyuldagi 349-sonli

“Korxonalarda xalqaro standartlarga muvofiq bo’lgan sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish

chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori.

5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 6 iyuldagi 318-sonli “Mahsulotlarni

sertifikatlashtirish tartibotini soddalashtirishga doir qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida” gi

Qarori.

6. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 avgustdagi 373-sonli

“O’zbekiston davlat standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi tuzilmasini

takomillashtirish va uning faoliyatini tashkil etish to’g’risida” gi Qarori.

7. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 19 iyundagi 173-sonli “

Respublika korxonalarida xalqaro standartlarga muvofiq bo’lgan sifatni boshqarish tizimlarini

joriy etishni kengaytirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida ”gi Qarori.

8. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2005 yil 18-martda 1458-son bilan