O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

Sotsial makon
deganda, eng avvalo, kishilarning kundalik 
muayyan hududdagi hayotini, o’zaro aloqalarini tushunamiz. Bunda turli kasb, 
millat, yosh va jinsdagi aholining yashash joyi, uning hududiy umumiyligi 
(sotsiumi) nazarda tutiladi. 
Yana shuni ta’kidlash kerakki, sotsial geografiya tarkibiga bevosita aholiga 
xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasini kiritib bo’lmaydi, chunki mazkur 
yo’nalish professor 
A.S.Soliyev
ta’biri bilan aytganda, “bevosita sotsial va
ijtimoiy-
iqtisodiy geografiya o’rtasida turadi va u iqtisodiy geografiyaning 
sotsiallashuvi yo’nalishidagi dastlabki muhim bo’g’in bo’lib xizmat qiladi”.
Hozirgi kunda sotsial geografiya fani tez rivojlanayotgan fanlar qatoriga 
kiradi. tsial geografiya bilan bog’liq tadqiqotlarining roli va ahamiyati 
mamlakatning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish muammolarini xal etishda muhim 
ahamiyat kasb etib, endilikda uning tadqiqot doirasi tobora kengayib bormoqda. 
Ushbu 
fan yo’nalishining noan’anaviy soxalariga tibbiyot geografiyasi, 
jinoyatchilik geografiyasi, din, turizm, rekreatsiya, fan va ta’lim geografiyasi 
singarilarni kiritish mumkin hamda ular sotsial geografiyaning mazmunini yanada 
boyitadi, zamonaviylashtiradi. Aytish joizki, zamonaviy iqtisodiy va sotsial 
geografiyada bevosita aholi bilan bog’liq masalalarni o’rganish muhim o’rin 
egalladi. Ayniqsa, uning tarkibiga kiruvchi sotsial geografiyada jamiyat

, aholi va 

Jamiyat - tabiatning bir qismi, 
ya’ni
ijtimoiy borliq 
bo’lib
, odamlar 
uyushmasining maxsus shakli, kishilar 
o’rtasida
amal qiladigan juda 
ko’plab
munosabatlar 
yig’indisi
, degan turlicha 
ta’riflar
ham bor. Jamiyat muttasil ravishda 
rivojlanuvchi, takomillashib boruvchi murakkab tizimdir. 

---

uning sotsial jihatlari bilan bog’liq qonuniyatlarni o’rganish katta axamiyat kasb 
etadi. 
So’nggi davrlarda an’anaviy iqtisodiy va sotsial geografiya fanining tadqiqot 
ob’ekti va predmeti sezilarli darajada kengayib bormoqda. Avvallari ilmiy 
tadqiqotlarning bosh mavzusi sifatida asosida ko’prok, sanoat, qishloq xo’jaligi, 
ishlab chiqarish kuchlari va ularni rivojlantirish masalalari yotgan bo’lsa, bugungi 
kunga kelib, aholi va u bilan bevosita bog’liq bo’lgan jihatlarni o’rganishga, 
ayniqsa, uning sotsial jihatlarni, salomatligi, dam olishi, davolanishi, turmush tarzi, 
urf-odatlari, dini, hulq-
atvori bilan bog’liq jihatlarni o’rganishga qiziqish ortdi va 
shu boradagi ilm izlanishlarning hajmi ortib bormoqda. 
Jahonda XX asrning o’rtalaridan boshlab bir qator iqtisodiy fanlardagi 
“sotsiallashuv” jarayoni
iqtisodiy geografiyaga ham o’z ta’sirini ko’rsatdi. Bu xol 
keyinchalik axoli geografiyasining va u bilan bog’liq tarzda, sotsial geografiyaning 
shakllanib borishiga zamin yaratdi. 
SHuni ta’kidlash kerakki, dastavval XX asrning 30
-yillaridayoq 
N.N.Baranski
y “sotsial geografiya”ni yaratish masalasini ko’ndalang qo’ygan edi 
va keyinrok, uning muhim masalalarini (axoli geografiyasi, shaxarlar geografiyasi 
va b) o’rgandi. O’sha davrdayoq N.N.Baranskiy: “Iqtisodiy 
- geograf nafaqat 
axolining tarkibi, joylashuvi, aholi manzilgohlarining tavsifini, balki uning 
ruhiyati, urf -
odatlari va madaniyatini xam bilishi kerak” ekanligini ta’kidlagan 
edi. 
Aholining mehnat qilishi, dam olishi, ruhiy kechinmalari, sog’lig’ini saqlash 
va boshqa ijtimoiy, madaniy - 
ma’naviy xayot faoliyatlari bilan bog’liq masalalar 
xorijda va shuningdek, sobiq Ittifoq iqtisodiy geografiyasi doirasida xam o’rganib 
kelingan. Shuning uchun xam Yu.G.Saushkin ijtimoiy geografiyani iqtisodiy 
geografiyadan ajratish, iqtisodiy va sotsial geografiyani rivojlanishiga zid 
ekanligini, real borliqni anglashga to’la javob bermasligini, ya’ni insonni ijtimoiy 
xayoti murakkabliklari bilan iqtisodiy geografiyadan “sug’urib” tashlab 
bo’lmasligini xam uqtiradi (Nazarov M., Tojiyeva Z. Ijtimoiy geografiya,2003). 
Ho
zirgi kunda ijtimoiy geografiyaning tor va keng ma’nodagi talqini 
professor A.S.Soliyev tomonidan e’tirof etilgan. Olimning ta’kidlashicha, tor 
ma’nodagi sotsial geografiya 
- bu bevosita inson xayoti bilan borliq masalalarning 
xududiy jihatlarini, uning o’
zi yashab turgan muxiti bilan munosabatini 
o’rganuvchi fandir. Keng ma’nodagi ijtimoiy geografiya esa o’z ichiga tor 
ma’nodagi sotsial geografiya va insonning ijtimoiy xayot tarzi, madaniy, ma’naviy, 
ruhiy rivojlanishi masalalarining hududiy qirralarini ham qamrab oladi.