O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

“axloqiy muhit”
tushuncha
sini izohlab o’tadi. 
Muayyan hududlarda yashayotgan insonlarning madaniyatlilik darajasi ularning 
nigohlarida nomoyonbo’ladi. Xuddi shunday jinoyatchilar qilmishlari ham 
ularning ko’z qarashlarida, nigohlarida o’z aksini topishi olim tomonidan e’tirof 
etil
gan. Shuningdek, u har bir joy aholisi o’z o’lkasiga nisbatan o’zgacha mehr
-
muhabbat hissini tuyishi, jumladan tog’li hududlar aholisi ko’proq tog’larga 
sig’inishi, tog’larga hurmat
-
ehtirom bilan qarashsa, sug’orma dehqonchilik bilan 
shu g’ullanuvchi xalqlar ko’proq daryolarni (Nil, Gang va h.) ilohiylashtirishlari 
haqida o’z ilmiy qarashlarini bildirgan. Bizning fikrimizcha, chindan ham 
joylarning inson ruhiyatiga, axloqiy jihatlariga ta’siri katta. Bu esa o’sha joyda 
yashovchi kishilar orasida jinoyatchil
ik yoki axloqiy me’yorlar bilan bog’liq 
nomutanosibliklarni oldini olishga yordam beradi. Binobarin, ayrim manbalarda 
xulq-atvor geografiyasi - joyning aqliy suratini anglatuvchi tushuncha sifatida 
ham qaraladi. 
Hulq-atvor geografiyasi borasidagi tadqiqotl
arda makon bilan bog’liq 
ramziy jihatlarga alohida e’tibor qaratiladi. Bunda:
- 
joyning (muhit) muhim ramziy belgilari sifatida: qorli, yomg’irli, 
shamolli, tumanli, shovqini va boshqa jihatlari muhim o’rin egallaydi;
- 
joy tavsifi mohiyatiga ko’ra (kvinte
ssentsiyasi): muqaddas joylar, modalar 
markazlari, musiqa madaniyati markazlari, qumorbozlik markazlari va h.k. 
Aytish o’rinliki, hulq
-atvor geografiyasi - sotsial va inson geografiyasi 
borasidagi tadqiqotlarning no’ananaviy jihatlarini o’zida jamlaydi.
Unda hududlar (makon, manzil) quyidagicha talqin etiladi: 
1.
Sotsial makon 
–
avvalo, shuni e’tiborga olish lozimki,
insonning o’rab 
turgan tabiiy va madaniy muhit bilan munosabatlarini (anglash va hulq-atvor) 
namoish qilish xususiyati muayyan hududda sodir bo’
ladi. Insonlar istiqomat 
qiladigan hudud yoki makon 
–
sotsium, jamoa ehtiyoj va zaruratlari natijasida 
shakllanadi. 
2.
Shaxsiy makon 
–
insonlar tanasi atrofidagi boshqa odamlardan ajratib 
turuvchi chegaraviy ko’rinmas hudud hisoblanadi.
Xulq-atvor geografiyasidagi insonlar yashash tarzi, yurish-turishi 
shakllanadigan makonlar, ya’ni hududlar bir necha turlarga ajratiladi:

Asosiy makon 
–
uy: insonning o’z shaxsiy ehtiyojlarini amalga 
oshiruvchi, hayotiy faollik darajasi yuqori bo’ladigan, xavfsizlik vazifasini
o’tovchi hudud;

---


Ikkilamchi makon 
–
sotsial hududlar (guruhlar). Bunda bir xil o’xshash 
hodisalar ko’zga tashlanadi, hayotiy faollik darajasi ancha past, xulq
-atvorida 
ochiq munosabatlar ko’zga tashlanadi;

Jamoaviy makon 
–
sotsial huquq va me’yorlar amal q
iladigan, yurish-
turishda chegaradan chiqmaydigan, istalgan kishi foydalanadigan, vaqtinchalik 
hudud; 
Xulq-atvor geografiyasidagi muhim tushunchalardan biri 
–