O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

5. Jismoniy madaniyat tizimining maqsad va vazifalari (sog‘lomlashtirish, 
ta'limiy, tarbiyaviy masalalari). 
Jismoniy madaniyat tizimi nisbatan mustaqil bo'lib, o'z maqsadlari, vazifalari 
va ishlash printsiplariga ega. 
Maqsad jamiyatdagi jismoniy madaniyatning butun tizimini ishlashning 
markaziy, tizimlashtiruvchi komponentidir. Bu uzoq kelajakda erishishni 
istaydigan yakuniy natijalarni anglatadi. 
Jismoniy madaniyat sohasida odamlar va umuman jamiyatning oldiga qo'ygan 
maqsad insonning bu jarayonda nimaga aylanishi kerakligini va turli xil 
ehtiyojlarni qondirish va shakllantirish bilan bog'liq bo'lgan jismoniy madaniyat 
faoliyatining turli xil turlarini kiritish natijasida yuzaga keladigan aqliy kutishdir. 
Shaxsning jismoniy madaniyati - bu ma'lum bir darajadagi maxsus ta'lim, 
jismoniy madaniyat va sport faoliyati, turmush tarzi madaniyati, ma'naviyati va 
psixofizik salomatligi, jismoniy kamolot, motivatsion va qiymat yo'nalishlari va 
ta'lim natijasida olingan va integratsiyalashgan ijtimoiy va ma'naviy qadriyatlar 
bilan tavsiflanadigan, sifatli, tizimli, dinamik holat bo'lgan shaxsning umumiy 
madaniyatining ijtimoiy jihatdan aniqlangan sohasi.
Hozirgi davrda texnika taraqqiyoti sharoitida rivojlangan ishlab chiqish 
organizm funktsiyasining yuqori harakatchanligini talab etadi. Bu aniq va tez javob 
bera olishni, irodali, chiniqqan, mard, chidamli, qiyinchiliklardan qo’rqmaydigan 
insonlarni taqozo etadi. Jismoniy tarbiyaning maqsadi Vatan mudofaasiga, hayotga 
va mehnatga tayyorlashdir. Bu maqsad mamlakatimizda kishilarning jismoniy 
tarbiyasini amalga oshiruvchi hamma muassasa va tashkilotlar uchun yagonadir. 
Ko’rsatilgan maqsad asosida:
1.Sog’lomlashtirish,
2.Ta’limiy
3.Tarbiyaviy vazifalar hal etiladi. 
1. 
Sog’lomlashtirish vazifalari -
bola hayotini muhofaza etish, sog’ligini 
mustahkamlash, jismoniy rivojlanishni yaxshilash, organizm ish qobiliyatini 
funktsional takomillishtirish va ish qobiliyatini oshirish, shuningdek chiniqtirish 
eng muhim vazifalardir. Bular asosan maktabgacha yoshdagi bolalar organizmning 
ximiyaviy xususiyatlari uncha rivojlanmagan, tashqi muxitning noqulay shartlariga 
tez bo’ysinadigan, ko’p kasal bo’lishlari natijasida vujudga kelgan noxushliklarni 
bartaraf qilishdan iboratdir. Bu xususiyatlarni xisobga olgan holda sog’liqni 

---

101 
mustahkamlash vazifalari har bir tizimida, aniqroq shaklda yechilishi shart 
Suyak, pay, bo’g’in tizimi holatini, shuningdek qismlarining turli 
yo’nalishlarda harakatlanish imkoniyatini ta’minlaydi. Suyak apparati bog’lam va 
bo’g’inlarni to’g’ri va vaqtida rivojlantirish tanani me’yorda ushlab turishga hamda 
hamma organ va tizimlarni rivojlantirishni ta’minlaydi. Umurtqa pog’onasining 
qiyshayishi, bukirlik, yassi oyoqlik muhim organlarning ish faoliyatlarini buzadi, 
bu esa kelajakda kasallikka olib keladi. Bolalarda suyak tizimi nisbatan bo’sh, 
chunki unda bir qancha pay hujayralari bo’ladi: bo’g’inlar ancha harakatchan, 
bog’lash apparati oson cho’ziladi, paylari kattalarnikiga qaraganda bo’sh va kalta. 
Shu munosabat bilan suyakning qotishini umurtqa pog’onasi egilishlarini bog’lash 
bo’g’in apparat oson chњzilishini mustahkamlashni to’g’ri va o’z vaqtida yordam 
berish zaruriyati kelib chiqadi. Undan tashqari tana qismlari nisbatan to’g’ri 
rivojlantirishga, bo’yi va tana massasini boshqarishga imkon berish zarur. 
Mushak tizimi tananing ayrim qismlarini ma’lum holatda mustahkamlaydi va 
bu holatni o’zgartiradi, ya’ni muvozanatni saqlagan holda harakatni bajaradi, 
shuningdek ximoya vazifasini bajaradi, suyak tizimini ichki organlar urilishlardan, 
sovuq oldirishdan saqlaydi. 
O’quvchilarda mushaklarga nisbatan bo’sh rivojlangan va tana massasini 20-
22%ini tashkil etadi. Ayniqsa, yangi tug’ilganlarda qo’l va oyoq mushaklari bo’sh, 
sekin qisqarib uzoq vaqt to’g’rilana olmaydilar. CHaqaloqning birinchi oylarida 
mushaklarning egilish tonusi to’g’rilanish tonusi yuqori bo’ladi. Bolalar 
mushaklarida suv ko’p bo’lib, oqsil moddalari va yog’ kam bo’ladi. Ayrim 
mushaklarining rivojlanishi bir tekisda bo’lmaydi. Maktabgacha yoshdagi 
bolalarda mushaklarning hamma guruhlari (tana, orqa, qorin, oyoq, qo’l, barmoq, 
panja, oyoq tagi, bo’yin, yuz, ko’z, hamma ichki organlar bog’lami va 
mushaklari)ni rivojlantirish zarur. Mushaklarning sust rivojlangan guruhlarini 
mustahkamlashga alohida e’tibor berish kerak.