|
4.
Mamlakatda jismoniy tarbiya tizimining rivojlanishi.
O’zbekistonda jismoniy tarbiya tizimini bayon etish uchun biz umumiy
inqilobgacha bo’lgan davrdan so’ng Ulug’ Oktyabr inqilobining g’alabasi bilan
sobiq Sovet Ittifoqida Davlat tizimini rivojlanishi xaqida gapirishimiz lozim.
Jismoniy tarbiya tizimi deganda biz jismoniy tarbiyaning ilmiy metodik va
ideologik asoslarini tushunamiz. Bizning mamlakatda yagona jismoniy tarbiya
tizimi yaratilgan, bu tizimning yaratilishi xalqimizning jismoniy tarbiya sohasida
olib borgan ishlarning samarasidir. Nazariya orqali erishilgan va amaliyotda
tasdiqlangan hamma qimmatbaho ma’lumotlar jismoniy tarbiyaning tizimi orqali
amalga oshiriladi.
Jismoniy tarbiya tizimi deganda biz zvenolari bo’yicha jismoniy tarbiya
vazifalarini, vositalarini, ish shakllarini, hamda oiladagi jismoniy tarbiyani, kadrlar
tayyorlashni va sport inshootlari qurilishini tushunamiz.
Jismoniy tarbiyaning zvenolariga:
1.Maktab yoshigacha bo’lgan bolalar jismoniy tarbiyasi.
2.Maktab yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiya.
3.Akademik litsey va kasb-hunar kollejlardagi jismoniy tarbiya.
4.Oliy o’quv yurtlardagi (VUZ) jismoniy tarbiya.
5.Uzbekiston armiyasi (va harbiy flot) jismoniy tarbiyasi.
6.Ko’ngilli jismoniy tarbiya va sport jamiyatlaridagi jismoniy tarbiya kiradi.
Ulug’ Oktyabr sotsialistik revolyutsiyagacha bo’lgan davrda Rossiyada
yagona jismoniy tarbiya tizimi bo’lmagan. Ulug’ Oktyabr sotsialistik
revolyutsiyadan keyin P.F.Lesgaft va o’quvchisi V.V.Gorinevskiyning tashabbusi
bilan va ularni rahbarligida yagona jismoniy tarbiya tizimi tashkil etildi.
Mazkur tizimda g’oyaviy va ilmiy metodika asoslari, shuningdek mamlakatda
fuqoralarning jismoniy tarbiyasini amalga oshiruvchi va nazorat qilishga qaratilgan
tashkilotlar va muassasalar mujassallashgandir.
Inqilobgacha Rossiyada yagona jismoniy tarbiya davlat tizimi bo’lgan. Chor
hukumati P.F.Lesgaft tomonidan yaratilgan jismoniy ta’limotga uncha e’tibor
bermasdan hukumdor sinflarning jismoniy tarbiyasi uchun turli chet el tizimidan
foydalanganlar.
Ulug’ Oktyabr revolyutsiyasining g’alabasi bilan sobiq sovet Ittifoqida halq
qiziqishiga javob beruvchi jismoniy tarbiyaning yagona davlat tizimini ishlab
chiљish sharoitlari yaratilgan.
Rossiyada jismoniy tarbiya tizimi turli oqimi ta’sirlari bilan kurashda
shakllanib bordi. Ayrim olimlar jismoniy tarbiya sohasidagi ish mazmunini qisqa
69
biologik vazifalar bilan cheklanishga urindilar. Bu bilan ular kishini psixik va
jismoniy tomonlarini birligini, shaxsni tarbiyalashda ijtimoiy xayot sharoitini
yetakchi rol o’ynashini, jismoniy mashq mashg’uloti jarayonida shaxsni birligini
inkor etmoqchi bo’ldilar. Sobiq Sovet jismoniy tarbiya madaniyatigacha yaratilgan
hamma jismoniy tarbiya vositalarini yo’qotib, o’rniga yangi mashqlarni va sport
asboblarini yaratish kerakligini isbotlamoqchi bo’ldilar. Ularning fikricha futbol
o’yinini o’ynash mumkin emas, chunki u burjuaziya tomonidan yaratilgan va h.k.
Boshqalari bo’lsa g’arb oldida bo’yin egib, sovet jismoniy tarbiya tizimini
shakllanish jarayonini, har xil g’arb tizimiga mostlashtirishni taklif etdilar.
Kommunistik tarbiya rahbarligida bu hato va yo’nalishlar yo’qola bordi.
Mamlakatda xalqni jismoniy tarbiyalash tizimi ilmiy asoslangan holda vujudga
keldi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalashning masalalarini
asoslashda va mutaxassislar tayyorlashda P.F.Lesgaft, V.V.Gorinevskiy,
Ye.A.Arkin kabi buyuk olimlarning xissasi katta.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash tizimining kelajakdagi
ravnaљiga, pedogogika fanlar akademiyasining ilmiy xodimlari A.N.Bikova,
L.Gorinevskaya, D.V.Xuxlayeva (1950-60y.y) sobiq sovet akademiyasining
xodimlari M.Yu.Kistyakovskiy, N.T.Terexova, T.N.Osokina, Ye.L.Timofeeva,
B.Ch.Vavilova, A.A.Udyalova va boshqalarni (1960y.), pediatriya ITI hodimi
Z.S.Uvarova, bolalar va o’smirlar gigienasi ITI hodimi G.P.Yurko va boshqalar,
jismoniy tarbiya institutlari, maktabgacha pedogogik kafedralarning o’qituvchilari
o’z xissalarini qo’shganlar.
Sobiq sovet davrida jismoniy madaniyatning rivojlanishiga O’zbekiston
jismoniy tarbiya sport ko’mitasi xodimlari va ustozlari R.I.Ismailov rahbarligida,
O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutining yetakchi professor-o’qituvchilari
O.A.Rixsieva, A.I.Yarotskiy, X.T.Rafieva, O.M.Jigallo va boshqa ko’pchilik
olimlar o’z xissalarini qo’shganlar.
Ayniqsa O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat bo’lgandan keyin jismoniy
tarbiya masalalariga, qadriyatlarni tiklashga va uni rivojlanishiga katta e’tibor
beriladi.
O’zbekiston Respublikasining Ta’lim to’g’risidagi Qonunida (29 avgust
1997y.) bolalar jismoniy tarbiyasini yanada yaxshilash zarurligi yana bir bor
ta’kidlandi. Jamiyat yosh avlodni jismoniy jihatdan sog’lom, baquvvat,
xushchaqchaq bo’lib, mehnatga, hayotga va Vatanni himoya qilishga tayyor bo’lib
o’stirishdan juda manfaatdordir.
Ushbu hujjatda jismoniy tarbiya uchun sharoit yaratish vazifasi ham
qo’yilgan: sport zallari, maydonchalarni qurish, ularni uskunalar, anjomlar bilan
jihozlash va boshqalar.
70
Olimlar va amaliyotchilarning birgalikdagi g’ayrat-shijoat natijasida jismoniy
tarbiya tizimining barcha bo’g’inlari /maktabgacha tarbiya muassasalari,
umumta’lim maktablari hamda akademik litseylar, kollejlar va o’quv yurtlari/
uchun ilmiy asoslangan yagona dasturlar yaratildi. Kadrlar tayyorlashni amalga
oshiruvchi
pedogogik
kollejlar,
Jismoniy
tarbiya
instituti,
pedogogika
institutlarining jismoniiy tarbiya fakulьtetlari uchun maxsus dasturlar va
qo’llanmalar, darsliklar ishlab chiqilayapti. Ilmiy tekshirish institutlarida jismoniy
tarbiyani takomillashtirish borasida tadqiqotlar olib borilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
