O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

Jismoniy tarbiyaning umumiy tizimi 
Yo’naltirilgan g’oyaviy tamoyillar, maqsad, vazifalar 
Ilmiy-metodik konsepsiya 
Dastur mazmuni va me'yoriy asoslari 
Majburiy kurs 
Mustaqil mashg’ulotlar 
Tashkil qilishning davlat 
shakli 
Tashkil 
qilishning 
jamoatchilik 
shakli 
Jismoniy madaniyat amaliyoti tizimining ishlashi uchun sharoit 
Tibbiy-pedagogik tizim nazorati 
Professional 
kadrlarni 
tayyorlash 
va 
maxsus 
ilmiy-tekshirish 
muassasalari 
Axborot bilan ta'minlanganligi 
Moddiy-texnik baza 
2-chizma. Jismoniy tarbiyaning umumiy tizimi va uning ishlash sharoiti 
Jismoniy tarbiya tizimining rivojlanishi jamiyatning moddiy va ma'naviy 
darajasi yetarli darajada yuqori bo’lishiga hamda ishlab chiqarish kuchlari va 
jamiyatning o’zaro munosabatiga ham bog’liq. Tizimning tashkiliy quvvati, 
birinchi navbatda, uning tashkil topishi, hayotda ishlashi va rivojlanishiga, unda 
davlatning qay darajada ishtirok etishi hamda jamiyat boshqaruvchi kuchlariga 
ham bog’liq. 
Ibtidoiy ishlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlarning alohida xususiyatlarini
jismoniy tarbiyaning mehnat jarayoni hamda tarbiyaning boshqa turlari bilan 
chambarchas aloqasi belgilab beradi. Sinfiy jamiyat vujudga kelguniga qadar 

---

62 
jismoniy tarbiyani rivojlantirishga mehnatdan tashqari harbiy ish ham ta'sir 
o’tkazdi. 
O’rta Osiyo ilm-fani va madaniyati tarixida qomusiy bilimlar sohibi Abu Ali 
ibn Sino eng muhim o’rinda turadi. U “Mo’tadil ravishda va o’z vaqtida 
badantarbiya bilan shug’ullanuvchi odam buzilgan holatlar tufayli kelib chiquvchi 
kasalliklarning davosiga muhtoj bo’lmaydi” deb bashorat qiladi. 
Ibn Sino badantarbiya mashqlarining turlari va ular bilan shug’ullanish tartib 
qoidalarini ham aniq ko’rsatadi. Badantarbiyaning xillari turli bo’lishini 
quyidagicha ifodalaydi: kichigi va kattasi, juda kuchliligi, tez va susti, tez va 
shiddatli, nihoyat sust turlariga bo’lgan. 
Xorazmlik shoir va mutafakkir Pahlavon Mahmud (1246-1324) o’z davrida 
kurash usullarini yoshlarga o’rgatgan, u bilan muntazam shug’ullanishda o’z 
hayotini amaliy jihatdan namuna bo’lib ko’rsatgan. 
Amir Temur Kesh shahri yaqinidagi Shahrisabz tumani Xo’jailg’or 
qishlog’ida Barlos qavmi begi bo’lgan Amir Tarag’ay xonadonida 1336 yil 
tavallud topgan. U yoshlik chog’ida harbiy mashqlarga nihoyatda qiziqqan, feodal 
urushlarda bevosita qatnashgan va tajribalar orttirib, mohir sarkarda bo’lgan. 
Jangchilarni tayyorlashda jismoniy mashqlardan keng ravishda foydalangan. 
Bobur yoshligidan ilm fanga, she'riyatga qiziqqan. Dovyurakligi va jasurligi 
uchun u yoshligidan “Bobur” (sher) taxallusini olgan. Hindistonda olib borgan 
janglarida, askarlarni jangga tayyorlashda jismoniy mashqlarning rolini 
ko’rsatgan. 
“Yulduzli tunlar” (1990), “Avlodlar dovoni” tarixiy romanlarining muallifi 
Pirimqul qodirov faqatgina Bobur hayotini emas, balki o’sha davr madaniyati, urf-
odatlarini, jumladan, mashaqqatlarga chidamlilik, jismonan kuchli bo’lishning 
afzalliklarini, buning ijtimoiy - tarbiyaviy tomonlarini katta e'tibor bilan 
tasvirlagan. Bular hozirgi avlodlar, ayniqsa, yoshlarda Vatan tuyg’usi, unga 
sadoqat hissini, jangovorlik ruhini mustahkamlashda, sog’lom avlodni 
tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. 
“Jismoniy tarbiya tarixi” (1963, tarjima) darsligida hozirgi O’zbekiston, 
hatto, Markaziy Osiyo hududida yashagan ajdodlarimiz jismoniy madaniyati, 
tarbiyasi deyarli tilga olinmagan. Mualliflar R.I.Islomov, Yu.R.Shailomitskiy 
qadimgi xalqlarimiz jismoniy madaniyatiga doir materiallarni to’laqonli aks 
ettirmaganlar. 
Shunday qilib, O’zbekistonning mustaqillik yillarida jismoniy tarbiya tizimi 
vujudga keldi. Shuningdek, jismoniy tarbiya ijtimoiy hayot hodisasi sifatida 
ijtimoiy taraqqiyot natijasidir. 
Respublikada hamma madaniyat sohalarining tez o’sishiga, qisqa tarixiy vaqt 
ichida jismoniy tarbiya tizimini yaratilishiga imkoniyat yaratildi. 

---

63